Distinction between the claimant and the defendant An applied fundamental Study on Personal Status System, a Classroom Research in Applied Research curriculum

Author

Department of Sharia, College of Sharia and Law, Imam Abdul Rahman bin Faisal University, Kingdom of Saudi Arabia

Abstract

One of the most important required aspects of justice in Islam is justice in the judiciary and the judgment of disputes between the people. Discrimination of the defendant is important for the proper and appropriate perception of the case firstly before seeking judgement.
Defining the claimant from the defendant is considered one of the most important things that assists the judge with the right judgement with God Almighty. Because of the importance of the judge's distinction between the claimant and the defendant, the scholars have searched about this subject in research, have examined, and preponderated well. The importance of this topic lies in the fact that the distinction between the claimant and the defendant is the judge's first task in considering the case.
 Due to the much talk about this subject in the books on the judiciary and governance s rights, I have been motivated to look into the distinction of the defendant in a fundamental study applied to the personal status system.
The study reached several conclusions, the most important of which was that the distinction between the plaintiff and the defendant made the judge properly conceived of the case, thus giving rise to precision in the judgements.

Keywords

Main Subjects


  • *فهرس المصادر والمراجع:

    • إعلام الموقعين عن رب العالمين ، محمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية (ت ٧٥١هـ) ، تحقيق: محمد
      عبد السلام إبراهيم ، دار الكتب العلمية – ييروت ، الطبعة: الأولى، ١٤١١هـ - ١٩٩١م ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • الإجماع ، محمد بن إبراهيم بن المنذر النيسابوري ، تحقيق ودراسة: د. فؤاد عبد المنعم أحمد ، دار المسلم للنشر والتوزيع ، الطبعة: الأولى لدار المسلم، ١٤٢٥ هـ - ٢٠٠٤ م ، تنبيه: سبق أن طبع المحقق هذا الكتاب لدى رئاسة المحاكم الشرعية بقطر الطبعة الأولى عام ١٤٠٠ ه -١٩٨٠ م)  ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] دار الكتاب الإسلامي ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع، ومعه حاشية منحة الخالق]
    • الاختيار لتعليل المختار ، عبد الله بن محمود بن مودود الموصلي الحنفي ، عليه تعليقات: محمود أبو دقيقة (من علماء الحنفية ومدرس بكلية أصول الدين سابقا) ، مطبعة الحلبي – القاهرة ، (وصورتها دار الكتب العلمية - بيروت، وغيرها) ، تاريخ النشر: ١٣٥٦ هـ - ١٩٣٧ م - تنبيه: «المختار للفتوى» لابن مودود الموصلي بأعلى الصفحة، يليه - مفصولا بفاصل - شرحه للمؤلف نفسه[ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • الإقناع في فقه الإمام أحمد بن حنبل ، أبو النجا شرف الدين موسى الحجاوي المقدسي (ت ٩٦٨ هـ)
    • تصحيح وتعليق: عبد اللطيف محمد موسى السبكي ، دار المعرفة بيروت – لبنان ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] .
    • الإقناع في مسائل الإجماع ، علي بن محمد بن عبد الملك الكتامي الحميري الفاسي، أبو الحسن ابن القطان (ت ٦٢٨ هـ) ، تحقيق: حسن فوزي الصعيدي ، الفاروق الحديثة للطباعة والنشر ، الطبعة: الأولى، ١٤٢٤ هـ - ٢٠٠٤ م ، أعده للشاملة: فريق رابطة النساخ برعاية (مركز النخب العلمية) .
    • الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف (المطبوع مع المقنع والشرح الكبير) ، علاء الدين أبو الحسن علي بن سليمان بن أحمد المَرْداوي (ت ٨٨٥ هـ) ، تحقيق: د عبد الله بن عبد المحسن التركي - د عبد الفتاح محمد الحلو ، هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان، القاهرة - جمهورية مصر العربية ، الطبعة: الأولى، ١٤١٥ هـ - ١٩٩٥ م - تنبيه: في المطبوع، قد وُضِع «المقنعُ» في أعلى الصفحات، ويليه «الشرح الكبير»، ويليه «الإنصاف»، مفصولًا بين كل منهم بفاصل، وقد اقتصرنا في هذه النسخة (الإلكترونية) على «المقنع» و«الإنصاف» فقط.
    • أسنى المطالب في شرح روض الطالب، زكريا بن محمد بن زكريا الأنصاري، زين الدين أبو يحيى السنيكي (ت ٩٢٦هـ) ، دار الكتاب الإسلامي ، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع، ومعه حاشية الرملي الكبير].
    • البحر الرائق شرح كنز الدقائق، المؤلف: زين الدين بن إبراهيم بن محمد، المعروف بابن نجيم المصري (ت ٩٧٠ هـ) ، وفي آخره: "تكملة البحر الرائق" لمحمد بن حسين بن علي الطوري الحنفي القادري
      [ت بعد ١١٣٨ هـ]، وبالحاشية: «منحة الخالق» لابن عابدين
      [ت ١٢٥٢ هـ] ، الطبعة: الثانية ، (الثامن تكملة الطوري)
    • الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي وهو شرح مختصر المزني، أبو الحسن علي بن محمد بن محمد بن حبيب البصري البغدادي، الشهير بالماوردي (ت ٤٥٠هـ)، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض - الشيخ عادل أحمد عبد الموجود، دار الكتب العلمية، بيروت – لبنان ، الطبعة: الأولى، ١٤١٩ هـ -١٩٩٩ م، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • الحواشي: لليازجي وجماعة من اللغويين ، دار صادر – بيروت، ‎الطبعة: الثالثة - ١٤١٤ هـ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • الفقه المنهجي على مذهب الإمام الشافعي رحمه الله تعالى ، اشترك في تأليف هذه السلسلة: الدكتور مُصطفى الخِنْ [ت ١٤٢٩ هـ]، الدكتور مُصطفى البُغا، على الشّرْبجي، دار القلم للطباعة والنشر والتوزيع، دمشق، الطبعة: الرابعة، ١٤١٣هـ - ١٩٩٢م ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] .
    • الذخيرة، أبو العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالكي الشهير بالقرافي (ت ٦٨٤هـ)، تحقيق : محمد حجي ، وسعيد أعراب، ومحمد بو خبزة ، دار الغرب الإسلامي- بيروت- الطبعة: الأولى، ١٩٩٤ م ، ومجلد للفهارس) [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • الفواكه الدواني على رسالة ابن أبي زيد القيرواني، أحمد بن غانم
      (أو غنيم) بن سالم ابن مهنا، شهاب الدين النفراوي الأزهري المالكي (ت ١١٢٦هـ)، دار الفكر - الطبعة: بدون طبعة، تاريخ النشر: ١٤١٥هـ - ١٩٩٥م - [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] «رِسَالَة ابْنِ
      أَبِي زَيْدٍ الْقَيْرَوَانِيِّ» بأعلى الصفحة يليها - مفصولا بفاصل - شرحها «الفواكه الدواني» للنفراوي.
    • الكافي في فقه أهل المدينة، أبو عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمري القرطبي (ت ٤٦٣هـ) ، تحقيق : محمد محمد أحيد ولد ماديك الموريتاني ، مكتبة الرياض الحديثة، الرياض، المملكة العربية السعودية ، الطبعة: الثانية، ١٤٠٠هـ/١٩٨٠م، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • المختصر الفقهي لابن عرف، محمد بن محمد ابن عرفة الورغمي التونسي المالكي، أبو عبد الله (ت ٨٠٣ هـ) ، تحقيق : د. حافظ
      عبد الرحمن محمد خير، مؤسسة خلف أحمد الخبتور للأعمال الخيرية ، الطبعة: الأولى، ١٤٣٥ هـ - ٢٠١٤ م ، أعده للشاملة: فريق رابطة النساخ برعاية (مركز النخب العلمية)، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • المقدمات الممهدات، أبو الوليد محمد بن أحمد بن رشد القرطبي
      (ت ٥٢٠هـ) ، تحقيق: الدكتور محمد حجي، دار الغرب الإسلامي، بيروت – لبنان، الطبعة: الأولى، ١٤٠٨ هـ - ١٩٨٨ م، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • المبدع في شرح المقنع ، إبراهيم بن محمد بن عبد الله بن محمد ابن مفلح، أبو إسحاق، برهان الدين (ت ٨٨٤ هـ) ، دار الكتب العلمية، بيروت – لبنان ، الطبعة: الأولى، ١٤١٨ هـ - ١٩٩٧ م - «المقنع لموفق الدين بن قدامة» بأعلى الصفحة يليه - مفصولا بفاصل - «المبدع في شرح المقنع» لابن مفلح ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • المعجم الجامع في تراجم العلماء وطلبة العلم المعاصرين ، أعضاء ملتقى أهل الحديث ، أعده للشاملة: أسامة بن الزهراء عضو في ملتقى أهل الحديث ، [الكتاب مرقم آليا، غير مطبوع] .
    • المغني ، موفق الدين أبو محمد عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة المقدسي الجماعيلي الدمشقي الصالحي الحنبلي (٥٤١ - ٦٢٠ هـ) ، تحقيق: الدكتور عبد اللَّه بن عبد المحسن التركي، الدكتور عبد الفتاح محمد الحلو ، دار عالم الكتب للطباعة والنشر والتوزيع، الرياض - المملكة العربية السعودية ، الطبعة: الثالثة، ١٤١٧ هـ - ١٩٩٧ م - (الأخير فهارس)، تنبيه: هذه النسخة الإلكترونية تم إدخالُها إدخالا جديدا، ولم تَعتمِد على أي نسخة سابقة (كما وقع ببعض النسخ الإلكترونية غير الرسمية: من إعادة تقسيم نص نسخة أخرى مغايرة على صفحات هذه الطبعة!) ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • الممتع في شرح المقنع، تصنيف: زين الدين المُنَجَّى بن عثمان بن أسعد ابن المنجى التنوخي الحنبلي (٦٣١ - ٦٩٥ هـ) ، دراسة وتحقيق: عبد الملك بن عبد الله بن دهيش ، الطبعة: الثالثة، ١٤٢٤ هـ - ٢٠٠٣ م
    • يُطلب من: مكتبة الأسدي - مكة المكرمة - تنبيهات: ١ - الطبعة الأولى والثانية للمحقق/ كانت في ٦ مجلدات، وأما الثالثة فصدرت في ٤ مجلدات فقط ، ٢ - سقط من هذا التحقيق بطبعاته/ كتاب الطلاق والرجعة والإيلاء والظهار واللعان والعدد والرضاع والنفقات؛ لعدم عثور المحقق عليها، كما نبه على ذلك في مقدمته ١/ ٧٢ وتعليقًا على بداية السقط ٣/ ٧٧٤. ثم وُجِدتْ بعدُ، وحُققت في المعهد العالي للقضاء بجامعة الإمام محمد بن سعود، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] .
    • الموسوعة الفقهية، إعداد: مجموعة من الباحثين بإشراف الشيخ عَلوي بن عبد القادر السقاف، موقع الدرر السنية على الإنترنت. - ‎تم تحميله في/ ربيع الأول ١٤٣٣ هـ [الكتاب مرقم آليا].
    • النظام القضائي في الفقه الإسلامي، محمد رأفت عثمان - الناشر: دار البيان، الطبعة: الثانية ١٤١٥هـ١٩٩٤م - عدد الصفحات: ٥٩٢ [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • الهداية في شرح بداية المبتدي، علي بن أبي بكر بن عبد الجليل الفرغاني المرغيناني، أبو الحسن برهان الدين (ت ٥٩٣هـ) ، تحقيق: طلال يوسف، دار احياء التراث العربي - بيروت – لبنان - [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع، علاء الدين، أبو بكر بن مسعود الكاساني الحنفي الملقب بـ «بملك العلماء» (ت ٥٨٧ هـ)، ‎الطبعة: الأولى ١٣٢٧ - ١٣٢٨ هـ- مطبعة شركة المطبوعات العلمية بمصر
    • ‎، ومطبعة الجمالية بمصر، ‎وصَوّرتْها كاملةً: دار الكتب العلمية وغيرها، ‎تنبيه: أصدرَتْ دار الكتب العلمية طبعة أخرى لاحقًا بصف جديد في ١٠ أجزاء بتحقيق علي معوض وعادل عبد الموجود [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • تبصرة الحكام في أصول الأقضية ومناهج الأحكام، إبراهيم بن علي بن محمد، ابن فرحون، برهان الدين اليعمري (ت ٧٩٩هـ)، مكتبة الكليات الأزهرية ، الطبعة: الأولى، ١٤٠٦هـ - ١٩٨٦م، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • تبصرة الحكام في أصول الأقضية ومناهج الأحكام، إبراهيم بن علي بن محمد، ابن فرحون، برهان الدين اليعمري (ت ٧٩٩هـ)، مكتبة الكليات الأزهرية، الطبعة: الأولى، ١٤٠٦هـ - ١٩٨٦م، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] .
    • روضة الطالبين وعمدة المفتين، أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (ت ٦٧٦ هـ)، حققه: قسم التحقيق والتصحيح في المكتب الإسلامي بدمشق، بإشراف زهير الشاويش [ت ١٤٣٤ هـ]، المكتب الإسلامي، بيروت- دمشق- عمان ، الطبعة: الثالثة، ١٤١٢ هـ / ١٩٩١ م، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • شرح فتح القدير على الهداية، كمال الدين، محمد بن عبد الواحد السيواسي ثم السكندري، المعروف بابن الهمام الحنفي [ت ٨٦١ هـ؛ خلافًا لما جاء على غلاف الجزء الأول من ط الحلبي تبعًا لطبعة بولاق: ٦٨١ هـ]، شركة مكتبة ومطبعة مصفى البابي الحلبي وأولاده بمصر، الطبعة: الأولى، ١٣٨٩ هـ - ١٩٧٠ م
    • [وتكملته «نتائج الأفكار» ٨ - ١٠ منشور بالشاملة على حدة] ، وصَوّرتْها: دار الفكر، بيروت ، [تنبيه]: بأعلى الصفحة كتاب «الهداية» للمرغيناني، يليه -مفصولا بفاصل- شرحه «فتح القدير» للكمال بن الهمام [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] .
    • صحيح البخاري، أبو عبد الله، محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة ابن بردزبه البخاري الجعفي
    • تحقيق: جماعة من العلماء، الطبعة: السلطانية، بالمطبعة الكبرى الأميرية، ببولاق مصر، ١٣١١ هـ، بأمر السلطان عبد الحميد الثاني ، ثم صَوّرها بعنايته: د. محمد زهير الناصر، وطبعها الطبعة الأولى ١٤٢٢ هـ لدى دار طوق النجاة - بيروت، مع إثراء الهوامش بترقيم الأحاديث لمحمد فؤاد عبد الباقي، والإحالة لبعض المراجع المهمة.
    • صحيح مسلم، أبو الحسين مسلم بن الحجاج القشيري النيسابوري (٢٠٦ - ٢٦١ هـ)، تحقيق : محمد فؤاد عبد الباقي ، مطبعة عيسى البابي الحلبي وشركاه، القاهرة، (ثم صورته دار إحياء التراث العربي ببيروت، وغيرها)، عام النشر: ١٣٧٤ هـ - ١٩٥٥ م، (متسلسلة الترقيم) (الأخير فهارس) [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • فتح العزيز بشرح الوجيز = الشرح الكبير [وهو شرح لكتاب الوجيز في الفقه الشافعي لأبي حامد الغزالي (ت ٥٠٥ هـ) ]، عبد الكريم بن محمد الرافعي القزويني (ت ٦٢٣هـ)، دار الفكر [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] .
    • كفاية الأخيار في حل غاية الإختصار، أبو بكر بن محمد بن
      عبد المؤمن بن حريز بن معلى الحسيني الحصني، تقي الدين الشافعي (ت ٨٢٩هـ)، تحقيق: علي عبد الحميد بلطجي ومحمد وهبي سليمان، دار الخير – دمشق، الطبعة: الأولى، ١٩٩٤ - عدد الصفحات: ٥٨٦ [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • كشاف القناع عن الإقناع، منصور بن يونس البهوتي الحنبلي
      (ت ١٠٥١ هـ)، تحقيق وتخريج وتوثيق: لجنة متخصصة في وزارة العدل، وزارة العدل في المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، (١٤٢١ - ١٤٢٩ هـ) = (٢٠٠٠ - ٢٠٠٨ م)، (ثم طُبع ٢ فهارس مؤخرا)، تنبيه: هذه النسخة الإلكترونية تم إدخالُها إدخالا جديدا، ولم تَعتمِد على أي نسخة سابقة (كما وقع ببعض النسخ الإلكترونية غير الرسمية: من إعادة تقسيم نص نسخة أخرى مغايرة على صفحات هذه الطبعة!).[ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].
    • مواهب الجليل في شرح مختصر خليل ، شمس الدين أبو عبد الله محمد بن محمد بن عبد الرحمن الطرابلسي المغربي، المعروف بالحطاب الرُّعيني المالكي (ت ٩٥٤هـ)، دار الفكر ، الطبعة: الثالثة، ١٤١٢هـ - ١٩٩٢م ، [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع] .
    • مغني المحتاج إلى معرفة معاني ألفاظ المنهاج ، المؤلف: شمس الدين، محمد بن محمد، الخطيب الشربيني [ت ٩٧٧ هـ] ، حققه وعَلّق عليه: علي محمد معوض - عادل أحمد عبد الموجود ، دار الكتب العلمية
    • الطبعة: الأولى، ١٤١٥ هـ - ١٩٩٤ م ، تنبيه: تم وضع متن «المنهاج» للنووي بأعلى الصفحة، يليه مفصولا بفاصل: شرحه «مغني المحتاج» للخطيب الشربيني [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع]
    • نهاية المطلب في دراية المذهب ، عبد الملك بن عبد الله بن يوسف بن محمد الجويني، أبو المعالي، ركن الدين، الملقب بإمام الحرمين
      (ت ٤٧٨هـ) ، حققه وصنع فهارسه: أ. د/ عبد العظيم محمود الدّيب- الناشر: دار المنهاج ، الطبعة: الأولى، ١٤٢٨هـ-٢٠٠٧م - [ترقيم الكتاب موافق للمطبوع].

     

     

    References :

    -    'iielam almuqiein ean rabi alealamayn , muhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn abn qiam aljawzia (t 751hi) , tahqiqu: muhamad eabd alsalam 'iibrahim , dar alkutub aleilmiat - yayrut , altabeatu: al'uwlaa, 1411h - 1991m , [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]

    -    al'iijmae , muhamad bin 'iibrahim bin almundhir alniysaburii , tahqiq wadirasatu: du. fuaad eabd almuneim 'ahmad , dar almuslim lilnashr waltawzie , altabeatu: al'uwlaa lidar almuslima, 1425 hi - 2004 m , tanbihi: sabaq 'ana tabe almuhaqiq hadha alkitab ladaa riasat almahakim alshareiat biqatar altabeat al'uwlaa eam 1400 h -1980 mi) , [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] dar alkitaab al'iislamii , [tarqim alkitab muafiq lilmatbuea, wamaeah hashiat minhat alkhaliqi]

    -    alaikhtiar litaelil almukhtar , eabd allah bin mahmud bin mawdud almusili alhanafii , ealayh taeliqatu: mahmud 'abu daqiqa (min eulama' alhanafiat wamudaris bikuliat 'usul aldiyn sabqa) , matbaeat alhalabii - alqahirat , (wasuratuha dar alkutub aleilmiat - bayrut, waghiruha) , tarikh alnashr: 1356 hi - 1937 m - tanbihi: <<almukhtar lilfatwaa>> liaibn mawdud almusili bi'aelaa alsafhati, yalih - mafsulan bifasil - sharhuh lilmualif nafsihi[tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]

    -    al'iiqnae fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal , 'abu alnaja sharaf aldiyn musaa alhajaawii almaqdasii (t 968 hu)

    -    tashih wataeliqu: eabd allatif muhamad musaa alsabakiu , dar almaerifat bayrut - lubnan , [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] .

    -    al'iiqnae fi masayil al'iijmae , eali bin muhamad bin eabd almalik alkitamii alhimyri alfasi, 'abu alhasan aibn alqataan (t 628 ha) , tahqiqu: hasan fawzi alsaeidi , alfaruq alhadithat liltibaeat walnashr , altabeatu: al'uwlaa, 1424 hi - 2004 m , 'aeadah lilshaamilati: fariq rabitat alnusakh birieaya (markaz alnukhab aleilmiati) .

    -    al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf (almatbue mae almuqanae walsharh alkabiri) , eala' aldiyn 'abu alhasan eali bin sulayman bin 'ahmad almardawy (t 885 ha) , tahqiqu: d eabd allah bin eabd almuhsin alturki - d eabd alfataah muhamad alhulw , hajr liltibaeat walnashr waltawzie wal'iielani, alqahirat - jumhuriat misr alearabiat , altabeatu: al'uwlaa, 1415 hi - 1995 m - tanbihi: fi almatbuei, qad wudie

    -    'asnaa almatalib fi sharh rawd altaalibi, zakariaa bin muhamad bin zakariaa al'ansari, zayn aldiyn 'abu yahyaa alsunikii (t 926hi) , dar alkitaab al'iislamii , altabeati: bidun tabeat wabidun tarikh [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei, wamaeah hashiat alramli alkabir].

    -    albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiqi, almualafi: zayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamadi, almaeruf biabn najim almisrii (t 970 hu) , wafi akhirihi: "tukmilat albahr alraayiqi" limuhamad bin husayn bin eali altuwrii alhanafii alqadirii [t baed 1138 hu], wabialhashiati: <<mnahat alkhaliq>> liaibn eabidin [t 1252 ha] , altabeatu: althaaniat , (althaamin takmilat altuwri)

    -    alhawy alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieii wahu sharh mukhtasar almuzni, 'abu alhasan eali bin muhamad bin muhamad bin habib albasari albaghdadii, alshahir bialmawardi (t 450h), tahqiqu: alshaykh eali muhamad mueawad - alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjudi, dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan , altabeatu: al'uwlaa, 1419 ha -1999 mu, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]

    -    alhawashi: lilyazjii wajamaeat min allughawiiyn , dar sadir - bayrut, ‎altabeati: althaalithat - 1414 ha, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    alfiqh almanhajii ealaa madhhab al'iimam alshaafieii rahimah allah taealaa , aishtarak fi talif hadhih alsilsilati: alduktur mustfa alkhin [t 1429 hu], alduktur mustfa albugha, ealaa alshshrbjy, dar alqalam liltibaeat walnashr waltawziea, dimashqa, altabeata: alraabieati, 1413h - 1992m , [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] .

    -    aldhakhirati, 'abu aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almalikiu alshahir bialqarafi (t 684hi), tahqiq : muhamad hajiy , wasaeid 'aerab, wamuhamad bu khabzat , dar algharb al'iislami- bayrut- altabeatu: al'uwlaa, 1994 m , wamujalad lilfaharisi) [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]

    -    alfawakih aldawani ealaa risalat aibn 'abi zayd alqayrawani, 'ahmad bin ghanim ('aw ghanimi) bin salim aibn mihna, shihab aldiyn alnafrawii al'azharii almalikii (t 1126hi), dar alfikr - altabeatu: bidun tabeati, tarikh alnashri: 1415h - 1995m - [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] <<risalat abn 'abi zayd alqayrawanii>> bi'aelaa alsafhat yaliha - mafsulan bifasil - sharhaha <<alfawakih aldawani>> lilnafrawi.

    -    alkafi fi fiqh 'ahl almadinati, 'abu eumar yusif bin eabd allh bin muhamad bin eabd albirr bin easim alnamrii alqurtibii (t 463hi) , tahqiq : muhamad muhamad 'uhayid wld madik almuritanii , maktabat alriyad alhadithati, alrayad, almamlakat alearabiat alsaeudiat , altabeatu: althaaniatu, 1400h/1980m, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]

    -    almukhtasar alfiqhii liabn earaf, muhamad bin muhamad aibn earfat alwrighmi altuwnisii almalki, 'abu eabd allah (t 803 ha) , tahqiq : du. hafiz eabd alrahman muhamad khayri, muasasatan khalf 'ahmad alkhabtur lil'aemal alkhayriat , altabeatu: al'uwlaa, 1435 hi - 2014 m , 'aeadah lilshaamilati: fariq rabitat alnusakh birieaya (markaz alnukhab aleilmiati), [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]

    -    almuqadimat almumahadati, 'abu alwalid muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtibii (t 520hi) , tahqiqu: alduktur muhamad haji, dar algharb al'iislami, bayrut - lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1408 hi - 1988 mu, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    almubdie fi sharh almuqanae , 'iibrahim bin muhamad bin eabd allh bin muhamad abn muflihi, 'abu 'iishaqa, burhan aldiyn (t 884 ha) , dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan , altabeatu: al'uwlaa, 1418 hi - 1997 m - <<almuqanie limuafaq aldiyn bin qadama>> bi'aelaa alsafhat yalih - mafsulan bifasil - <<almubdie fi sharh almuqaniei>> liaibn muflih , [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]

    -    almuejam aljamie fi tarajim aleulama' watalabat alealam almueasirayn , 'aeda' multaqaa 'ahl alhadith , 'aeadah lilshaamilati: 'usamat bin alzahra' eudw fi multaqaa 'ahl alhadith , [alkitab muraqam alia, ghayr matbuei] .

    -    almighniy , muafaq aldiyn 'abu muhamad eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat almaqdisi aljamaeilii aldimashqiu alsaalihii alhanbalii (541 - 620 ha) , tahqiqu: alduktur eabd alllah bin eabd almuhsin alturki, alduktur eabd alfataah muhamad alhulw , dar ealam alkutub liltibaeat walnashr waltawziei, alriyad - almamlakat alearabiat alsaeudiat , altabeatu: althaalithati, 1417 hi - 1997 m - (al'akhir faharis), tanbihi: hadhih alnuskhat al'iiliktruniat tama 'idkhaluha 'iidkhalan jadida, walam taetmid ealaa 'ayi nuskhat sabiqa (kama waqae bibaed alnusakh al'iiliktruniat ghayr alrasmiati: min 'iieadat taqsim nasi nuskhat 'ukhraa mughayiratan ealaa safahat

    -    almumtae fi sharh almuqanaei, tasnifa: zayn aldiyn almunajja bn euthman bin 'asead abn almanjaa altanukhii alhanbalii (631 - 695 ha) , dirasat watahqiqu: eabd almalik bin eabd allah bin duhaysh , altabeatu: althaalithatu, 1424 hi - 2003 m

    -    yutlb min: maktabat al'asadi - makat almukaramat - tanbihatun: 1 - altabeat al'uwlaa walthaaniat lilmuhaqaq/ kanat fi 6 mujaladati, wa'amaa althaalithat fasadarat fi 4 mujaladat faqat , 2 - saqat min hadha altahqiq bitabaeatihi/ kitab altalaq walrajeat wal'iila' walzihar walliean waleadad walridae walnafaqati; lieadam euthur almuhaqaq ealayha, kama nabah ealaa dhalik fi muqadimatih 1/ 72 wtelyqan ealaa bidayat alsaqat 3/ 774. thuma wujidt bedu, whuqqt fi almaehad aleali lilqada' bijamieat al'iimam muhamad bin saeud, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] .

    -    almawsueat alfiqhiatu, 'iiedadu: majmueat min albahithin bi'iishraf alshaykh ealwy bin eabd alqadir alsaqafi, mawqie aldarar alsuniyat ealaa al'iintirnti. - ‎tama tahmiluh fay/ rabie al'awal 1433 ha [alkitab muraqim alia].

    -    alnizam alqadayiyu fi alfiqh al'iislamii, muhamad ra'afat euthman - alnaashir: dar albayan, altabeatu: althaaniat 1415h1994m - eadad alsafahati: 592 [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    alhidayat fi sharh bidayat almubtadi, eali bin 'abi bakr bin eabd aljalil alfirghanii almarghinani, 'abu alhasan burhan aldiyn (t 593hi) , tahqiqu: talal yusif, dar ahya' alturath alearabii - bayrut - lubnan - [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, eala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud alkasanii alhanafii almulaqab bi <<bmalik aleulama'i>> (t 587 hu), ‎altabeati: al'uwlaa 1327 - 1328 ha- matbaeat sharikat almatbueat aleilmiat bimisr

    -    ‎, wamatbaeat aljamaliat bimasri, ‎wsawwrtha kamltan: dar alkutub aleilmiat waghayriha, ‎tanbihi: asdrat dar alkutub aleilmiat tabeatan 'ukhraa lahqan bisafin jadid fi 10 'ajza'an bitahqiq eali mueawad waeadil eabd almawjud [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    tabsirat alhukaam fi 'usul al'aqdiat wamanahij al'ahkami, 'iibrahim bin ealii bin muhamad, abn farhun, burhan aldiyn alyaemarii (t 799ha), maktabat alkuliyaat al'azhariat , altabeatu: al'uwlaa, 1406hi - 1986ma, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    tabsirat alhukaam fi 'usul al'aqdiat wamanahij al'ahkami, 'iibrahim bin ealii bin muhamadi, abn farhun, burhan aldiyn alyaemarii (t 799ha), maktabat alkuliyaat al'azhariati, altabeatu: al'uwlaa, 1406hi - 1986ma, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] .

    -    rudat altaalibin waeumdat almuftina, 'abu zakariaa muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawiu (t 676 hu), haqaqahu: qism altahqiq waltashih fi almaktab al'iislamii bidimashqa, bi'iishraf zuhayr alshaawish [t 1434 ha], almaktab al'iislamia, bayrut- dimashqa- eamaan , altabeata: althaalithata, 1412 hi / 1991 mu, [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    sharh fath alqadir ealaa alhidayati, kamal aldiyn, muhamad bin eabd alwahid alsiyuasi thuma alsakandari, almaeruf biaibn alhumam alhanafii [t 861 hu; khlafan lima ja' ealaa ghilaf aljuz' al'awal min t alhalabi tbean litabeat bulaq: 681 ha], sharikat maktabat wamatbaeat musfaa albabi alhalabi wa'awladih bimasr, altabeati: al'uwlaa, 1389 hi - 1970 m

    -    [watukmilatuh <<natayij al'afkar>> 8 - 10 manshur bialshaamilat ealaa hadati] , wsawwrtha: dar alfikri, bayrut , [tanbihi]: bi'aelaa alsafhat kitab <<alhidayati>> lilmirghinani, yalih -mafsulan bifasila- sharhuh <<fath alqadir>> lilkamal bin alhumam [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] .

    -    shih albukharii, 'abu eabd allah, muhamad bin 'iismaeil bin 'iibrahim bin almughayrat abn baradzabih albukharii aljuefii

    -    tahqiqu: jamaeat min aleulama'i, altabeati: alsultaniati, bialmatbaeat alkubraa al'amiriati, bibulaq masr, 1311 hu, bi'amr alsultan eabd alhamid althaani , thuma sawwrha bieinayatihi: du. muhamad zuhayr alnaasir, watabeuha altabeat al'uwlaa 1422 hu ladaa dar tawq alnajaat - bayrut, mae 'iithra' alhawamish bitarqim al'ahadith limuhamad fuad eabd albaqi, wal'iihalat libaed almarajie almuhimati.

    -    shih muslmin, 'abu alhusayn muslim bin alhajaaj alqushayrii alnaysaburii (206 - 261 ha), tahqiq : muhamad fuad eabd albaqi , matbaeat eisaa albabi alhalabi washarakahi, alqahirati, (thama suratuh dar 'iihya' alturath alearabii bibayrut, waghiriha), eam alnashri: 1374 hu - 1955 ma, (mutasalsilat altarqim) (al'akhir fahars) [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    fath aleaziz bisharh alwajiz = alsharh alkabir [whu sharh likitab alwajiz fi alfiqh alshaafieii li'abi hamid alghazalii (t 505 ha) ], eabd alkarim bin muhamad alraafieii alqazwini (t 623hi), dar alfikr [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] .

    -    kifayat al'akhyar fi hali ghayat al'iikhtisari, 'abu bakr bin muhamad bin eabd almumin bin hariz bin maelaa alhusaynii alhisni, taqi aldiyn alshaafieia (t 829hi), tahqiqu: eali eabd alhamid baltaji wamuhamad wahabi sulayman, dar alkhayr - dimashqa, altabeata: al'uwlaa, 1994 - eadad alsafahati: 586 [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    kshaf alqinae ean al'iiqnaei, mansur bin yunus albuhutii alhanbalii (t 1051 ha), tahqiq watakhrij watawthiqu: lajnat mutakhasisat fi wizarat aleadla, wizarat aleadl fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, altabeati: al'uwlaa, (1421 - 1429 ha) = (2000 - 2008 mi), (thum tube 2 faharis muakhara), tanbihi: hadhih alnuskhat al'iiliktruniat tama 'idkhaluha 'iidkhalan jadida, walam taetmid ealaa 'ayi nuskhat sabiqa (kama waqae bibaed alnusakh al'iiliktruniat ghayr alrasmiati: min 'iieadat taqsim nasi nuskhat 'ukhraa mughayiratan ealaa safahat hadhih altabeati!).[tarqim alkitab muafiq lilmatbuei].

    -    mawahib aljalil fi sharh mukhtasar khalil , shams aldiyn 'abu eabd allah muhamad bin muhamad bin eabd alrahman altarabulsii almaghribi, almaeruf bialhitab alrrueyny almalikii (t 954hi), dar alfikr , altabeati: althaalithati, 1412hi - 1992m , [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei] .

    -    mighni almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaj , almualafa: shams aldiyni, muhamad bin muhamad, alkhatib alshirbinii [t 977 ha] , haqaqah weallq ealayhi: eali muhamad mueawad - eadil 'ahmad eabd almawjud , dar alkutub aleilmia

    -    altabeati: al'uwlaa, 1415 hi - 1994 m , tanbihi: tama wade matn <<alminhaji>> lilnawawii bi'aelaa alsafhati, yalih mafsulan bifasila: sharhuh <<mughni almuhtaji>> lilkhatib alshirbini [tarqim alkitab muafiq lilmatbuei]