منهج الحافظ ابن حجر العسقلاني في الحکم القضائي واتخاذ القاضي للأعوان

المؤلف

معلم بوزارة التعليم بالمملکة العربية السعودية

المستخلص

إن محصلة الفصل في الخصومات هو الحکم القضائي، فهو الثمرة من النزاع، والعمدة في التنفيذ، وإعطاء کل ذي حق حقه، لذا کان لا بد لنا من العروج عليه، ومکان صدوره، وأحوال قد تعتري إصداره. وکما يحتاج القاضي في عمله القضائِي إلى من يعينه للوصول إلى الحق، وهم ما يسمون بأَعوان القاضي، لذا سوف نعرض الکلام عنهم من خلال کلام الحافظ ابن حجر في فتح الباري شرح صحيح البخاري-رحمه الله- لمعرفة منهجه في ذلک. 
 وأنه قد يذکر أن المسألة محل إجماع واتفاق بين أهل العلم، سواء أکان ذلک بنقله القول بالإِجماع عن بعض أهل العلم أم بنصه على أن المسألة محل إجماع، وأنه يذکر الخلاف في المسألة، وقد يرجح أحد الأقوال مع ذکر الأدلة أو بدونها، وأنه قد يذکر الخلاف في المسألة بدون ترجيح، وفي الغالب يذکر الحکم المستفاد من الحديث فقط.
وسوف يتکون البحث في ذلک من مطلبين: المطلب الأول: منهج الحافظ ابن حجر في الحکم القضائي. المطلب الثاني: منهج الحافظ ابن حجر في اتخاذ القاضي للأعوان.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  •  

    • alquran alkarim 'ahmadu, 'abu eabd allahi, 'ahmad bin muhamad bin hanbul, musnad 'ahmada, ta1, (du.ma: dar alminhaji,1431h /2010ma).
    • aibn 'abi aldam alhamwy, shihab aldiyn, 'abi 'iishaq 'iibrahim bin eabd allah alhamdani, 'adab alqada'i, tahqiqu: da.mahiy hilal alsarhan, ta1, (baghdad: wizarat al'awqaf aleiraqiati,1404h /1984ma).
    • albabirti, 'abueabd allah, 'akmal aldiyni, muhamad bin muhamad bin mahmud, aleinayat sharh alhidayati, (du.mi: dar alfikri, da.mi).
    • albukhari, 'abu eabd allh muhamad bin 'iismaeil bin 'iibrahim bin almughayarati, sahih albukhari, ta1, (birut: dar tawq alnajati, 1422h).
    ·     albazaar, 'abu bakr 'ahmad bin eamru, albahr alzakhaar almaeruf bimusnad albazaari, ta1, (almadinat almunawarati: maktabat aleulum walhikmi, 1430h /2009mu).
    ·     albayhaqi, 'abu bakr, 'ahmad bin alhusayn bin eulay, alsunan alkubraa, ta1, (haydar abad: majlis dayirat almaearif aleumaniati, 1352 ha).
    ·     aibn bataal, 'abu alhasani, ealiin bin khalaf bin eabd almaliki, sharah sahih albukhari, tahqiqu: 'abu tamim yasir bin 'iibrahima, ta2, (alriyad: maktabat alrishdi, 1423h /2003ma).
    ·     altirmidhi, 'abu eisaa muhamad bin eisaa bn sawrt, sunan altirmidhi, du.ti, (birut: dar algharb al'iislami, 1998mi).
    ·     altuwijri, muhamad bin 'iibrahim bin eabd allahi, mawsueat alfiqh al'iislamii, ta1, (du.m: bayt al'afkar alduwliati, 1430h /2009 mi).
    ·     aljawhariu 'abu nasr 'iismaeil bin hamaad alfarabi, alsahah taj allughat wasihah alearabiati, tahqiqu: 'ahmad eabd alghafur eatar, ta4, (birut: dar aleilm lilmalayini, 1407hi‍ /1987 mi).
    ·     alhati,‏ eabd aleaziz eali sulayman, alqada' walhukm ealaa alghayib fi alfiqh al'iislamii, ta1, ( eaman: ‏dar alfath, 1432h /2011ma).
    ·     alhakimi, 'abu eabd allh alnaysaburi, almustadrak ealaa alsahihayni, du.ti, (birut: dar almaerifati, da.t).
    ·     aibn alhajibi, 'abu eamru, jamal aldiyn, euthman bin eumar bin 'abi bakr bin yunus, alkurdii, jamie al'umahati, almuhaqaqi: 'abu eabd alrahman al'akhdar al'akhdari, ta2, (du.ma: alyamamat liltibaeat walnashri, 1421h /2000ma).
    ·     abn hibaan, muhamad bin hibaan albusty, sahih abn hibaan, ta2, (birut: muasasat alrisalati, 1414h /1993ma).
    ·     abn hazam alzaahiri, 'abu muhamad ealiin bin 'ahmad bin saeid al'andalsii alqurtibii, almuhalaa bialathar, du.ti, (birut: dar alfikri, da.ta).
    ·     abn hajar aleasqalani, 'abu alfadl 'ahmad bin eali bin ahmad, fath albari sharh sahih albukhari, t 2, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1418h /1997mu).
    ·     abn hajar alhaytmi 'ahmad bin muhamad bin eulay, tuhfat almuhtaj fi sharh alminhaji, du.ti, (masiri: almaktabat altijariat alkubraa, 1357h /1983ma).
    ·     al khanin, eabd allh bin muhamad bin saedi, alhakam alqadayiy, ta1, (alriyad: dar alsamieii,1440hi /2019ma).
    ·     alkharshi, 'abueabd allah, muhamad bin eabd allh almalikii, sharah mukhtasar khalil, du.ta, (birut: dar alfikri, da.ta).
    ·     alkhatib alshirbini, shams aldiyni, muhamad bin 'ahmad alshaafieii, mughniy almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaji, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati,1415h /1994mu).
    ·     aldaariqatani, 'abu alhasan eali bin eumar sunan aldaariqatani, ta1, (birut: muasasat alrisalati, 1424h /2004ma).
    ·     abn dirid, 'abu bakr muhamad bn alhasan al'azdi, jamharat allughati, almuhaqiqa: ramzi munir baelabakiy ta1, (birut: dar aleilmi, 1987mi).
    ·     'abu dawud, sulayman bin al'asheath alsijistani, sunan 'abi dawud, du.ti, (birut: dar alkitaab alearabii, da.t).
    ·     alraafiei, eabd alkarim bin muhamad bin eabd alkrim, 'abu alqasim alqazwini aleaziz sharh alwajiz almaeruf bialsharh alkabira, almuhaqaq: eali muhamad eawad -eadil 'ahmad eabd almawjudi, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1417 ha /1997mu).
    ·     aibn rushd alhafidi, 'abu alwalid muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad alqurtibi, bidayat almujtahid wanihayat almuqtasidi, du.ti, (alqahirati: dar alhadithi,1425h /2004ma).
    ·     aibn rushd alqurtubi, 'abu alwalid muhamad bin 'ahmadu, albayan waltahsil walsharh waltawjih waltaelil limasayil almustakhrajati, haqaqahu: d muhamad hajiy wakhrun ta2, (birut: dar algharb al'iislami, 1408h /1988mu).
    ·     zidan, eabd alkarim zidan, nizam alqada' fi alsharieat al'iislamiati, ta3, (birut: muasasat alrisalat ,1432h/2011ma).
    ·     alzzuhyli, wahbat bin mustafaa, alfiqh al'iislamii wa'adlatihu, ta12, (dimashqa: dar alfikri, 1409h /1989mi).
    ·     alzarkashi, shams aldiyn muhamad bin eabd allah almasrii alhanbali, sharah alzarkashii ealaa mukhtasar alkharqi, ta1, (du.ma: dar aleabikan, 1413h /1993mi).
    ·     alziylei, fakhr aldiyn euthman bin eali bin mahjin albariei alhanafii, tabyin alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq bihashiat shihab aldiyn alshlbi, ta1, (alqahirat: almatbaeat alkubraa al'amiriati, 1313h).
    ·     aibn zakariaa al'ansari, zayn aldiyn, 'abu yahyaa alsiniki, zakariaa bin muhamad bin 'ahmadu, 'asnaa almutalib fi sharh rawd altaalibi, du.ti, (du.ma: dar alkitaab al'iislamii, da.t).
    ·     saeid bin mansurin, sunan saeid bin mansurin, ta1, (alriyad: dar alsamiei, 1417hi /1997mi).
    ·     aibn alssimnany, eali bin muhamad bin 'ahmadu, 'abu alqasim alrhby, rawdat alqudat watariq alnajati, almuhaqiqa: du. salah aldiyn alnaahi, ta2, (birut: muasasat alrisalati, 1404h /1984mu).
    ·     alshaafieii, 'abu eabd allah, muhamad bin 'iidris bin aleabaas bin euthman bin shafie almatlabii, al'umu, du.ti, (birut: dar almaerifati, 1410h /1990ma).
    ·     alshanqiti, muhamad bin muhamad salim almajlisi, liwamie aldarar fi hatk 'astar almukhtasar, sharh <<mukhtasar khalil>> lilshaykh khalil bin 'iishaq aljundii almalikay) , ta1, (nawakshuta: dar alradwan, 1436h /2015ma).
    ·     alsaawi, 'abu aleabaas, 'ahmad bin muhamad alkhulawati almaliki, bilughat alsaalik li'aqrab almasalik almaeruf (bhashiat alsaawi ealaa alsharh alsaghir), du.ta, (du.ma: dar almaearifi, da.t).
    ·     alsaqli, 'abu bakr, muhamad bin eabd allh bin yunis altamimi, aljamie limasayil almudawanati, almuhaqaqi: majmueat bahithin fi rasayil dukturah, ta1, (jamieat 'umi alquraa: dar alfikri, 1434 ha /2013mu).
    ·     altahawi, 'abu jaefar, 'ahmad bin muhamad bin salamat al'azdi alhajarii almisriu, sharah maeani alathar, haqaqahu: muhamad zahri alnajaar -muhamad sayid jad alhaq, ta1, (du.m: ealam alkitab,1414h /1994ma).
    ·     altabarani, sulayman bin 'ahmadu, almuejam al'awsatu, ta1, (alqahirati: daralhirmin, 1415h /1995mi). altabrani, sulayman bin 'ahmadu, almuejam alkabira, du.ta, (alqahirati: maktabat aibn taymiati, da.t).
    ·     altarabulsi, 'abu alhasan, eala' aldiyn, ealaa bin khalil alhanafii, mueayn alhukaam fima yataradad bayn alkhasmayn min al'ahkami, du.ta,, (du.ma: dar alfikri, da.t).
    ·     altaeani, 'usamat eabd alkarim, aliastiqsa' fi mawanie alqada'i, ta1, (eman: dar alfaruq, 1427h /2016mi).
    ·     altayaar, eabd allh bin muhamadi, almutlaqi, eabd allh bin muhamadi, almwsaa, muhamad bin 'iibrahim, alfiqh almuysari, ta2, (alriyad: madaralutan, 1433h / 2012mu).
    ·     eabd alrazaaqi, eabd alrazaaq bin humam alsaneani, musanaf eabd alrazaaqi, ta2, (birut: almaktab al'iislamii,1403ha /1983ma).
    ·     alghamidi, nasir bin muhamadi, aliakhtisas alqadayiyu fi alfiqh al'iislamii, ta2, (alriyad: maktabat alrishdi, 1428h /2007ma).
    ·     'abughdat, hasan eabd alghani, hal lilqadi alhukm ealaa alghayibi, ta1, (alriyad: 1426h /2005mi).
    ·     aibn fars, 'abu alhusayn 'ahmad bin faris bin zakaria' alqazwinii alraazi, muejam maqayis allughati, almuhaqiqa: eabd alsalam muhamad harun, du.ti, (du.ma: dar alfikri,1399h /1979mi).
    ·     aibn farhuna, burhan aldiyn, 'iibrahim bin ealii bin muhamad alyaemari, tabsirat alhukaam fi 'usul al'aqdiat wamanahij al'ahkami, ta1, (du.ma: maktabat alkuliyaat al'azhariati, 1406h /1986ma).
    ·     alqarafi, shihab aldiyn, 'abu aleabaas, 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almaliki, aldhakhiratu, almuhaqaqa: muhamad hajiy wakhrun, ta1, (birut: dar algharb al'iislamii,1994ma).
    ·     alqanasi, muhamad bin eabd allah, hadith eayishat fi suaal hind bn eatabat alnabii salaa allah ealayh wasalam fi shan alnafaqati, ta1, (alriyad: dar alsamiei, 1436h /2015ma).
    ·     alqayrawani, 'abu muhamad eabd allah bin 'abi zayd eabd alrahman alnafzi, alnnawadr walzziadat ealaa ma fi almdawwant min ghayriha min al'umhati, tahqiqu: eabd alfttah alhulw wakhrun, ta1, (birut: dar algharb al'iislamii, 1999 mi).
    ·     aibn alqasi, 'abu aleabaas 'ahmad bin 'abi 'ahmad altabri, 'adab alqadi, tahqiqu: da. husayn khalf aljaburi, ta1, (altaayifi: maktabat alsidiq , 1409h / 1989ma).
    ·     abn qadamat, muafaq aldiyn, 'abu muhamadu, eabd allh bin 'ahmad bin muhamad almaqdisi, almighni, du.ti, (du.ma: maktabat alqahirati, da.t).
    ·     aibn qadamat, muafaq aldiyn, 'abu muhamadu, eabd allh bin 'ahmad bin muhamad almaqdisii alhanbali, alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmadu, ta1, (du.ma: dar alkutub aleilmiati, 1414h /1994mu).
    ·     aibn qudamat almaqdisi, 'abu alfaraj shams aldiyn eabd alrahman bin muhamad bin 'ahmad aljamaeilii alhanbali, alsharh alkabir ealaa matn almuqanaea, (da.ma: dar alkitaab alearabii, da.t).
    ·     'abu alqasima, eubayd allh bin alhusayn bin alhasan abn aljallab almaliki, altafrie fi fiqh al'iimam malik bin 'ansa, almuhaqiqa: sayid kasarawi hasan, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1428h /2007mu).
    ·     alkasani, eala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud bin 'ahmad alhanafii, badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, ta2, (di.n: dar alkutub aleilmiati, 1406h /1986ma).
    ·     alkashmiri, muhamad 'anwar shah bin muezam shah alhindi thuma aldiyubindi, fayd albari ealaa sahih albukhari, almuhaqaqi: muhamad badr ealim almirthi, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1426h /2005mu).
    ·     malka, malik bin 'anas bin malik bin eamir al'asbihi, almuata'a, almuhaqaqi: muhamad mustafi al'aezami, ta1, (du.m: muasasat zayid bin sultan al nahyan, 1425h /2004ma).
    ·     muslma, muslim bin alhajaaj 'abu alhusayn alqushayrii alniysaburi, sahih muslimin, du.ti, (birut: dar aljili, di.t).
    ·     mayaratu, 'abu eabd allah, muhamad bin 'ahmad bin muhamad alfasi, al'iitqan wal'iihkam fi sharh tuhfat alhukaami, du.ti, (du.ma: dar almaerifati, da.t).
    ·     almawirdi, 'abu alhasan, eali bin muhamad bin muhamad bin habib albasarii, alhawi alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieay, tahqiqu: 'ahmad eabd almawjud waeali mueawad, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1419h /1999mu).
    ·     abn majah, 'abu eabd allh muhamad bn yazid alqazwini sunan abn majah, ta1, (du.ma: daralrisalat alealamiati, 1430h /2009mi).
    ·     alnasayiyi, 'abu eabd alrahman 'ahmad bin shueayb, alsunan alkubraa, ta1, (birut: muasasat alrisalati, 1421h /2001ma).
    ·     alnasayiyi, 'abu eabd alrahman 'ahmad bin shueayb, sunan aalnasayiy, ta1, (birut: dar almaerifati, 1428h /2007ma).
    ·     alnuwawi, 'abu zakaria, muhyi aldiyn, yahyaa bin sharaf, almajmue sharah almuhadhab mae takmilat alsabakii walmatiei, du.ti, (du.ma: dar alfikri, da.t).

    alnuwawi, 'abu zakaria, muhyi aldiyn, yahyaa bin sharaf, alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaji, ta2, (birut: dar 'iihya' alturath alearabii, 1392h).