التأويل الرمزي عند فيلون السكندري قصة الخلق أنموذجا 1111

المؤلف

مدرس بقسم العقيدة والفلسفة بكلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسكندرية.

10.21608/bfda.2024.363685

المستخلص

يعد فيلون السكندري أحد فلاسفة مدرسة الإسكندرية، وتعد فلسفته تطور للفلسفة اليونانية في العصر الهلينستي حيث عمل على التوفيق بين الدين والفلسفة، واستخدم التأويل الرمزي في تفسيره للكتاب المقدس من أجل نشر الديانة الموسوية على أنها ديانة عالمية، وأراد فيلون من خلال فلسفته أن يضع الحقيقة الدينية في صورة فلسفية، وتأثرت فلسفته بالأفكار المنتشرة في عصره، ومن أهم الأفكار التي تأثر بها هي الأفكار الأفلاطونية. تميز فيلون عن الفلاسفة السابقين عليه فكانت الحقائق الفلسفية لها تأثير كبير في تفسيره للكتاب المقدس بينما جاءت أبحاث السابقين عليه أقرب إلى اللاهوت منها إلى الفلسفة، ويعتقد فيلون أن الحقيقة واحدة سواء أكانت عن طريق الدين أو طريق الفلسفة؛ لكنه يرى أن الدين هو الأصل والفلسفة شارحة له، قدم فيلون مفهوما لخلق العالم يختلف عن الرؤية اليونانية لطبيعة الخلق وكان الهدف من ذلك هو وضع قضية الخلق في إطار فلسفي يتفق مع الفلسفة الهلينستية السائدة في عصره، ويعد حديث فيلون عن خلق العالم نواة لفكره الديني.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


قائمة المصادر والمراجع
1-الآراء الدينية والفلسفية لفيلون الإسكندري، الأستاذ إميل بريهييه، ترجمة: د/محمد يوسف موسى، د/عبد الحليم النجار، الناشر: مطبعة مصطفى الحلبي وأولاده بمصر، طبعة:1954م،
2- اشكاليه التأويل في سياق الفلسفة الإسلامية ابن رشد أنموذجا/ الباحث: حرابي نور اليقين، رساله ماجستير في العلوم الاجتماعية فرع الفلسفة تخصص الفلسفة العامة جامعة محمد خيضر بسكره كليه العلوم الاجتماعية للعام:2020/2021م
3-بين الدين والفلسفة: في رأي ابن رشد وفلاسفة العصر الوسيط، محمد يوسف موسى، الناشر مؤسسة هنداوي ط 2018م،
4- تاريخ الفلسفة الغربية، برتراند راسل، الجزء الأول الفلسفة القديمة، ترجمة زكي نجيب محمود، مراجعة أحمد أمين- الناشر مؤسسة هنداوي صدر الكتاب باللغة الإنجليزية سنة1945م، وصدرت الترجمة سنة 1967م
5- تاريخ الفلسفة اليونانية، ماجد فخري، الطبعة الأولى 1991م، دار العلم للملايين بيروت لبنان، ص: 186
6- تاريخ الفلسفة اليونانية يوسف كرم ص: 288 -الناشر مؤسسة هنداوي بتاريخ: 2017 م
7-التأويل الرمزي في النص الديني: فيلون السكندري أنموذجا، مجلة الباحث في العلوم الإنسانية والاجتماعية، الناشر: جامعة قاصدي مرباح – ورقلة، شهيدة لعموري، المجلد/العدد: مج11، ع4 الجزائر التاريخ الميلادي: 31/ 12/ 2019م
8-التأويل في اليهودية أسبابه ودوافعه وأثره في الفكر الديني المسيحي -د إسلام عبد الوهاب الشوابكة -المجلة الأردنية في الدراسات الإسلامية مج (18) ع: (3) 1443ه -2022م
9-   التعريفات، علي بن محمد بن علي الزين الشريف الجرجاني (ت ٨١٦هـ)، المحقق: ضبطه وصححه جماعة من العلماء بإشراف الناشر: دار الكتب العلمية بيروت -لبنان، الطبعة: الأولى ١٤٠٣هـ -١٩٨٣م،
10- تمهيد لتاريخ مدرسة الإسكندرية وفلسفتها، د: نجيب بلدي، الناشر: دار المعارف بمصر، سنة: 1962، مكتبة الدراسات الفلسفية
11- تهذيب اللغة: مادة أولا ج: 15، ص: 437 تحقيق إبراهيم الإبياري، الدار المصرية للتأليف والترجمة والنشر 1966م
12-خلاصة الفكر الأوروبي دكتور عبد الرحمن بدوي خريف الفكر اليوناني الطبعة الرابعة عام 1970 الناشر مكتبة النهضة المصرية القاهرة
13-الدلالات السياسية لمفهوم اللوجوس عند فيلون السكندري، الناشر: مجلة: أوراق فلسفية، محمد صفار، المجلد/العدد: ع 40 -عام:2014م ص:151
14-رسالة في اللاهوت والسياسة باروخ سبينوزا، ترجمة حسن حنفي ومراجعة فؤاد زكريا النشر مؤسسة هنداوي طبعة: 2020م
15- صحيح الإمام البخاري
16- صحيح الإمام مسلم
17- فصل المقال وتقرير ما بين الشريعة والحكمة من اتصال لابن رشد، تحقيق: محمد عمارة، الناشر دار المعارف، الطبعة الثالثة،
18- فلسفة المشارقة بحسب الفرنسي إميل برهييه - اندبندنت عربية (independentarabia.com) إبراهيم العريس باحث وكاتب -الأحد 8 نوفمبر 2020 https://2u.pw/d4sBUMc
19- الفيلسوف اليهودي فيلو السكندري-الأعمال الكاملة، ج١، ترجمة أمير سامي،
20 -   فيلون ومنهج التأويل الرمزي، بحث منشور في مجلة المداد، وهي مجلة علمية تابعة لجامعة زيان عاشور في الجزائر. المقال من تأليف موسى معيرش، وهو باحث في الفلسفة اليهودية. جامعة عباس لغرور خنشلة، العدد: 6، نشر في ديسمبر 2015م
21- فيلون الإسكندري وفلسفته التوفيقية بحث نشر في حولية كلية أصول الدين والدعوة بالمنوفية عام 2017.
22- فيلون الاسكندري والأسطورة اليونانية الروايات والرموز والحجج: فرانشيسكا أليسي، لودوفيكا دي لوكا، دراسات في فيلو الإسكندرية، 10. يدن: بريل 2019.ص: 291
23-فيلو الإسكندرية /رالف ماركوس مطبعة جامعة هارفارد1929م
24-فيلون الإسكندري والأثر الفلسفي اليوناني على فكره الديني / د: نصيرة عمارة، د: محمد عمارة الناشر: مجلة المنهل المجلد:٨، العدد:١ سنة 2022م تاريخ النشر: 13 /٦ / 2022م، مقال نشر في مجلة كلية التربية للعلوم الإنسانية جامعة تكريت عام 2019.
25- لسان العرب، محمد بن مكرم بن على أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الرويفعى الإفريقي (ت ٧١١هـ) الحواشي: لليازجي وجماعة من اللغويين، الناشر: دار صادر – بيروت، الطبعة: الثالثة - ١٤١٤ هـ- ج:11
26-قصة الحضارة، ول ديورانت، ج3، المجلد الثالث الحضارة الرومانية، ترجمة: محمد بدران، بدون رقم طبعة بيروت
27- مدرسة الاسكندرية الفلسفية بين التراث الشرقي والفلسفة اليونانية: مصطفى النشار، الطبعة الأولى:1995م، الناشر دار المعارف -القاهرة، ص: 57،
28- المعجم الفلسفي، جميل صليبا، ج1 ط:1982م، الناشر: دار الكتاب اللبناني-بيروت-لبنان
29-معجم المصطلحات والشواهد الفلسفية، جلال الدين سعيد، الناشر دار الجنوب -تونس،
30-مقاربة بين الفلسفة اليهودية والفلسفة المسيحية من خلال أعمال فيلون الاسكندري وموسى بن ميمون دكتور عفيان محمد، مجلة تطوير كليه العلوم الاجتماعية والانسانية الجزائر، المجلد الثامن/ العدد:( 1) (جوان 2021)، تاريخ النشر 30/6/ 2021م
31- موسوعة عباس محمود العقاد، المجلد الأول توحيد وأنبياء، الناشر: دار الكتاب العربي، بيروت -لبنان- الطبعة الأولى نوفمبر: 1970، ص: 183
32-النص الديني اليهودي وسؤال التأويل. القراءة الرمزية في مواجهة القراءة الحرفية فيلون السكندري نموذجا، زينب بومهدي، مجلة المعيار، مجلد:25 السنة 2021م جامعة مولود معمري.   
33-النص المقدس بين الفهم الديني والتأويل الفلسفي الباحثة: فضيلة سنوسي (باحثة في الفلسفة جامعة وهران محمد بن أحمد مجلة أكاديمية فصلية محكمة البحوث الفلسفية الاجتماعية والنفسية المجلد 5 العدد 1 مايو 2018ه
34-النهاية في غريب الحديث، ج:1، ص:80، ط: الحلبي 1963م، المعجم الفلسفي، مراد وهبة، الناشر: دار قباء الحديثة – القاهرة، ط: 2007م.
المراجع الأجنبية
   ليفي، كارلوس، "فيلو الإسكندرية"35- موسوعة ستانفورد للفلسفة (إصدار خريف 2022)، إدوارد إن زالطا وأوري نودلمان (محرران)، عنوان URL = https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/philo/ .
Lévy, Carlos, "Philo of Alexandria", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.),
Lévy, Carlos, "Philo of Alexandria", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/philo/
37--بحث باللغة الإنجليزية بعنوان "فيلو الإسكندرية"، ليفي، كارلوس، موسوعة ستانفورد للفلسفة (طبعة خريف 2022)، إدوارد إن زالتا وأوري نودلمان (محرران)، https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/ 
 
38-The Story of Creation: Its Origin and Its Interpretation in Philo and the Fourth Gospel
39- Philo of Alexandria and Greek myth: narratives, allegories, and arguments: Francesca Alesse, Ludovica de Luca, Philo of Alexandria, and Greek myth: narratives, allegories, and arguments. Studies in Philo of Alexandria, 10. Leiden: Brill, 2019. Pp. xvi, 291.
40- "فيلو الإسكندرية"موسوعة ستانفورد للفلسفة ليفي، كارلوس، (إصدار خريف 2022)، إدوارد إن زالطا وأوري نودلمان (محرران)، عنوان URL = https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/philo/ .
-First published Mon Feb 5, 2018; substantive revision Tue Aug 16, 2022-pp:17 https://plato.stanford.edu/entries/philo/ 
 
40- Lévy, Carlos, "Philo of Alexandria", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition)، Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.)، PP: 18.URL=   <https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/philo/>.
^^^^^
References :
1-alara' aldiyniat walfalsafiat lifilun al'iiskandiri, al'ustadh 'iimil brihyih, tarjamatu: du/muhamad yusif musaa, da/eabd alhalim alnajar, alnaashir: matbaeat mustafaa alhalabi wa'awladuh bimasr, tabeatu:1954m,
2- ashkalih altaawil fi siaq alfalsafat al'iislamiat aibn rushd 'unmudhaja/ albahithi: harabi nur alyaqina, risaluh majistir fi aleulum alaijtimaeiat fare alfalsafat tukhasis alfalsafat aleamat jamieat muhamad khaydar bisukarih kilih aleulum alajtimaeiat lileami:2020/2021m
3-bin aldiyn walfalsafati: fi ray abn rushd wafalasifat aleasr alwasiti, muhamad yusif musaa, alnaashir muasasat hindawi t 2018m,
4- tarikh alfalsafat algharbiati, birtrand rasilu, aljuz' al'awal alfalsafat alqadimata, tarjamat zaki najib mahmud, murajaeat 'ahmad 'amin- alnaashir muasasat hindawi sadar alkitab biallughat al'iinjliziat sanata1945m, wasadarat altarjamat sanatan 1967m
5- tarikh alfalsafat alyunaniati, majid fakhri, altabeat al'uwlaa 1991ma, dar aleilm lilmalayin bayrut lubnan, s: 186
6- tarikh alfalsafat alyunaniat yusif karm si: 288 -alnaashir muasasat hindawiun bitarikhi: 2017 m
7-altaawil alramziu fi alnasi aldiynii: filun alsakandari 'unmudhaja, majalat albahith fi aleulum al'iinsaniat waliajtimaeiati, alnaashir: jamieat qasidi mirbah - wariqlatan, shahidat lieumuri, almujalada/aleadad: mij11, ea4 aljazayir altaarikh almiladi: 31/ 12/ 2019m
8-altaawil fi alyahudiat 'asbabuh wadawafieuh wa'atharuh fi alfikr aldiynii almasihii -dd 'iislam eabd alwahaab alshawabikat -almajalat al'urduniyat fi aldirasat al'iislamiat maj (18) ea: (3) 1443h -2022m
9- altaerifati, eali bin muhamad bin ealiin alzayn alsharif aljirjaniu (t 816ha), almuhaqiqi: dabtuh wasahahah jamaeat min aleulama' bi'iishraf alnaashir: dar alkutub aleilmiat bayrut -lubnan, altabeata: al'uwlaa 1403h -1983m,
10- tamhid litarikh madrasat al'iiskandariat wafalsafatiha, du: najib baldi, alnaashir: dar almaearif bimasra, sanatin: 1962, maktabat aldirasat alfalsafia
11- tahdhib allughati: madat 'awalan ja: 15, si: 437 tahqiq 'iibrahim al'iibyari, aldaar almisriat liltaalif waltarjamat walnashr 1966m
12-khulasat alfikr al'uwrubiyi duktur eabd alrahman badawi kharif alfikr alyunanii altabeat alraabieat eam 1970 alnaashir maktabat alnahdat almisriat alqahira
13-aldilalat alsiyasiat limafhum alluwjus eind filun alsakandiri, alnaashir: mijalatun: 'awraq falsafiat, muhamad safar, almujalada/aleadadu: e 40 -eam:2014m sa:151
14-risalat fi allaahut walsiyasat barukh sbinuza, tarjamat hasan hanafi wamurajaeat fuad zakariaa alnashr muasasat hindawi tabeatan: 2020m
15- sahih al'iimam albukharii
16- sahih al'iimam muslim
17- fasl almaqal wataqrir ma bayn alsharieat walhikmat min aitisal liaibn rushd, tahqiqu: muhamad eimarat, alnaashir dar almaearifi, altabeat althaalithati,
18- falsafat almusharaqat bihasab alfaransii 'iimil birhiih - andibandint earabia (independentarabia.com) 'iibrahim alearis bahith wakatib -al'ahad 8 nufimbir 2020 https://2u.pw/d4sBUMc
19- alfaylasuf alyahudiu filu alsakandiri-al'aemal alkamilatu, ja1, tarjamat 'amir sami,
20 - filun wamanhaj altaawil alramzi, bahath manshur fi majalat almadadi, wahi majalat eilmiat tabieat lijamieat zayaan eashur fi aljazayir. almuqal min talif musaa mueirshi, wahu bahith fi alfalsafat alyahudiati. jamieat eabaas lighurur khanshilata, aleudadu: 6, nushir fi disambir 2015m
21-  filun al'iiskandari wafalsafatuh altawfiqiat bahth nushir fi hawliat kuliyat 'usul aldiyn waldaewat bialmanufiat eam 2017.
22-filun aliaiskandari wal'usturat alyunaniat alriwayat walrumuz walhujaja: franshiska 'alisi, ludufika di luka, dirasat fi filu al'iiskandiriat, 10. yidun: bril 2019.s: 291
23-filu al'iiskandariat /ralf markus matbaeat jamieat harfard1929m
24-filun al'iiskandari wal'athar alfalsafiu alyunaniu ealaa fikrih aldiynii / du: nasirat eimarati, du: muhamad eimarat alnaashir: majalat almunhal almujaladi:8, aleudadu:1 sanat 2022m tarikh alnashri: 13 /6 / 2022m, maqal nushir fi majalat kuliyat altarbiat lileulum al'iinsaniat jamieat tikrit eam 2019.
25- lisan alearbi, muhamad bin makram bin ealaa 'abu alfadala, jamal aldiyn aibn manzur al'ansari alrrwyfeaa al'iifriqiu (t 711hi) alhawashi: lilyazji wajamaeat min allughwyin, alnaashir: dar sadir - bayrut, altabeata: althaalithat - 1414 ha- ja:11
26- madrasat aliaskandariat alfalsafiat bayn alturath alsharqii walfalsafat alyunaniati: mustafaa alnashar, altabeat al'uwlaa:1995mi, alnaashir dar almaearif -alqahirata, si: 57,
27- almuejam alfalsafi, jamil saliba, ji1 ta:1982ma, alnaashir: dar alkutaab allubnani-biruta-lubnan
28-muejam almustalahat walshawahid alfalsafiati, jalal aldiyn saeid, alnaashir dar aljanub -tunus,
29-muqarabat bayn alfalsafat alyahudiat walfalsafat almasihiat min khilal 'aemal filun aliaiskandari wamusaa bin mimun duktur eifyan muhamad, majalat tatwir kilih aleulum alajtimaeiat waliansaniat aljazayar, almujalad althaamina/ aleadadi:( 1) (jwan 2021), tarikh alnashr 30/6/ 2021m
30- mawsueat eabaas mahmud aleaqaadi, almujalad al'awal tawhid wa'anbia', alnaashir: dar alkutaab alearabii, bayrut -lubnan- altabeat al'uwlaa nufimbir: 1970, si: 183
31-alnus aldiyniu alyahudiu wasual altaawili. alqira'at alramziat fi muajahat alqira'at alhirafiat filun alsakandari namudhaja, zaynab bumihdi, majalat almieyar, mujaladi:25 alsanat 2021m jamieat mawlud maemiri.
32-alnasu almuqadas bayn alfahm aldiynii waltaawil alfalsafii albahithati: fadilat sanusi (bahithat fi alfalsafat jamieat wahran muhamad bin 'ahmad majalat 'akadimiat fasliat mahkamat albuhuth alfalsafiat alaijtimaeiat walnafsiat almujalad 5 aleadad 1 mayu 2018h
33-alnihayat fi gharayb alhadithi, ja:1, sa:80, ta: alhalabi 1963ma, almuejam alfalsafi, murad wahbata, alnaashir: dar qaba' alhadithat - alqahirati, tu: 2007m.
almarajie al'ajnabia
lifi, karlus, "filu al'iiskandiriati"34- mawsueat stanfurd lilfalsafa ('iisdar kharif 2022), 'iidward 'iin zalta wa'uwri nudlman (muharran), eunwan URL = https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/philo/ .
Levy, Carlos, "Philo of Alexandria", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.),
URL = https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/philo/
https://www.loc.gov 35-maktabat alkunjris https://id.loc.gov/authorities/names/nr99028975.html
Levy, Carlos, "Philo of Alexandria", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/philo/
36--buhath biallughat al'iinjiliziat bieunwan "filu al'iiskandiriatu", lifi, karlus, musueat stanfurd lilfalsafa (tabeat kharif 2022), 'iidward 'iin zalata wa'uwri nudlman (muharran), https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/
37-The Story of Creation: Its Origin and Its Interpretation in Philo and the Fourth Gospel
38- Philo of Alexandria and Greek myth: narratives, allegories, and arguments: Francesca Alesse, Ludovica de Luca, Philo of Alexandria, and Greek myth: narratives, allegories, and arguments. Studies in Philo of Alexandria, 10. Leiden: Brill, 2019. Pp. xvi, 291.
39- "filu al'iiskandiriatu"musueat stanfurd lilfalsafat lifi, karlus, ('iisdar kharif 2022), 'iidward 'iin zalta wa'uwri nudilman (muharran), eunwan URL =