آيات الحج والعمرة للعالم لطف الله التَّوْقَاتي المتوفى: (904 هـ/ 1499م) دراسةٌ وتحقيقٌ

المؤلف

الأستاذ المشارك بقسم القرآن وعلومه كلية الشريعة والدراسات الإسلامية جامعة القصيم

المستخلص

موضوع البحث: بعنوان آيات الحج للعالم لطف الله التَّوْقَاتي دراسةٌ وتحقيقٌ، ويهدف إلى: إظهار القيمة العلمية للمخطوط، تعدد الحواشي التي ضمنها المؤلف - رحمه الله - لهذه الرسالة دلالة على سعة علمه، وكثرة اطلاعه، اعتمد المؤلف- رحمه الله تعالى - في كتابة رسالته على مصادر علمية هي: كتاب الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل للزمخشري، حاشية التفتازاني على تفسير الكشاف، حاشية الكشف عن مشكلات الكشاف، للإمام عمر القزويني، حاشية قطب الدين الرازي على الكشاف، عنايته- رحمه الله  - بعزو المنقول فيقول: (قال صاحب الكشاف، قال الشارح، قال صاحب الكشف، قال القطب الرازي إلى غير ذلك)، التزامه -رحمه الله- بالنقل بالنص من الكشاف وشروحه، مناقشته -رحمه الله -للمسائل الفقهية وطرح رأي الأئمة كالإمام أبي حنفية والشافعي رحمهما الله تعالى، على الرغم من أن المخطوط عبارة عن رسالة قصيرة لكنه يحمل قيمةً علميةً عاليةً.     
واعتمد المؤلف- رحمه الله تعالى - في كتابة رسالته على مصادر علمية هي:
كتاب الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل للزمخشري.
حاشية التفتازاني على تفسير الكشاف.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  1. قائمة المصادر

    1. أحكام القرآن، المؤلف: علي بن محمد بن علي، أبو الحسن الطبري، الملقب بعماد الدين، ، المعروف بالكيا الهراسي الشافعي (ت ٥٠٤هـ)، المحقق: موسى محمد علي وعزة عبد عطية، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت، الطبعة: الثانية، ١٤٠٥ هـ.
    2. الاستغناء في معرفة المشهورين من حملة العلم بالكنى «وهو مشتمل على ثلاثة كتب في الكنى»، المؤلف: أبو عمر يوسف بن عبد الله بن عبد البر النمري القرطبي (368 - 463 هـ)، دراسة وتحقيق وتخريج: عبد الله مرحول السوالمة، أصل الكتاب: رسالة دكتوراه في الشريعة الإسلامية بجامعة أم القرى بمكة المكرمة. الناشر: دار ابن تيمية للنشر والتوزيع والإعلام، الرياض - المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1405هـ - 1985م.
    3. الإشراف على مذاهب العلماء، المؤلف: أبو بكر محمد بن إبراهيم بن المنذر النيسابوري (المتوفى: 319هـ)، المحقق: صغير أحمد الأنصاري أبو حماد، الناشر: مكتبة مكة الثقافية، رأس الخيمة - الإمارات العربية المتحدة، الطبعة: الأولى، 1425هـ - 2004م.
    4. إعراب القرآن المنسوب للزجاج، المؤلف: علي بن الحسين بن علي،
      أبو الحسن نور الدين جامع العلوم الأَصْفهاني الباقولي (المتوفى: نحو 543هـ)، تحقيق ودراسة: إبراهيم الإبياري، الناشر: دارالكتاب المصري - القاهرة ودارالكتب اللبنانية - بيروت - القاهرة / بيروت، الطبعة: الرابعة - 1420هـ.
    5. الأعلام، المؤلف: خير الدين بن محمود بن محمد بن علي بن فارس، الزركلي (المتوفى:1396هـ)، الناشر: دار العلم للملايين، الطبعة: الخامسة عشر - أيار / مايو 2002 م.
    6. الأم، المؤلف: الشافعي أبو عبد الله محمد بن إدريس بن العباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبي القرشي المكي (المتوفى: 204هـ)، الناشر: دار المعرفة – بيروت، الطبعة: بدون طبعة، سنة النشر: 1410هـ/1990م.
    7. بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع، المؤلف: علاء الدين، أبو بكر بن مسعود بن أحمد الكاساني الحنفي (المتوفى: 587هـ)، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الثانية، 1406هـ - 1986م.
    8. البدور المضية في تراجم الحنفية، تأليف: محمد حفظ الرحمن بن محب الرحمن الكُمِلَّائي، الناشر: دار الصالح (القاهرة - مصر)، مكتبة شيخ الإسلام (دكا - بنجلاديش)، الطبعة: الثانية، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨م.
    9. البديع في علم العربية، المؤلف: مجد الدين أبو السعادات المبارك بن محمد بن محمد بن محمد ابن عبد الكريم الشيباني الجزري ابن الأثير (المتوفى: 606 هـ)، تحقيق ودراسة: د. فتحي أحمد علي الدين، الناشر: جامعة أم القرى، مكة المكرمة - المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1420هـ.
    10. تفسير القرآن العظيم، المؤلف: أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي البصري ثم الدمشقي (المتوفى: 774هـ)، المحقق: سامي بن محمد سلامة، الناشر: دار طيبة للنشر والتوزيع، الطبعة: الثانية1420هـ - 1999م.
    11. تمهيد الفصول في الأصول= أصول السرخسي المؤلف: أبو بكر محمد بن أحمد بن أبي سهل السرخسي (ت ٤٨٣ هـ)، حقق أصوله:
      أبو الوفا الأفغاني، رئيس اللجنة العلمية لإحياء المعارف النعمانية
      (ت 1395 ه)، الناشر: لجنة إحياء المعارف النعمانية بالهند.
    12. جامع البيان في تأويل القرآن، المؤلف: محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب الآملي، أبو جعفر الطبري (المتوفى: 310هـ)، المحقق: أحمد محمد شاكر، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1420هـ - 2000م.
    13. الجامع الصحيح المختصر، المؤلف: محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، الناشر: دار ابن كثير، اليمامة – بيروت، الطبعة الثالثة، 1407 ه – 1987م، تحقيق: د. مصطفى ديب البغا أستاذ الحديث وعلومه في كلية الشريعة - جامعة دمشق.
    14. حاشية التفتازاني على تفسير الكشاف، المؤلف: سعد الدين بن محمد بن عمر بن عبد الله التفتازاني رحمه الله تعالى ، بحث وتحقيق: السيد الشريف الأستاذ الدكتور: فاضل جيلاني الحسني الحسيني التيلاني، مركز جيلاني للبحوث العلمية والطبع والنشر، إسطنبول، مكتبة الغانم.
    15. حَاشِيةُ الشِّهَابِ عَلَى تفْسيرِ البَيضَاوِي، الْمُسَمَّاة: عِنَايةُ القَاضِى وكِفَايةُ الرَّاضِى عَلَى تفْسيرِ البَيضَاوي، المؤلف: شهاب الدين أحمد بن محمد بن عمر الخفاجي المصري الحنفي (المتوفى: 1069هـ)، دار النشر: دار صادر – بيروت.
    16. الدر المنثور، المؤلف: عبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي (المتوفى: 911هـ)، الناشر: دار الفكر – بيروت.
    17. ديوان امرِئ القيس، المؤلف: امْرُؤُ القَيْس بن حجر بن الحارث الكندي، من بني آكل المرار (المتوفى: 545 م)، اعتنى به: عبد الرحمن المصطاوي، الناشر: دار المعرفة – بيروت، الطبعة: الثانية، 1425هـ - 2004م.
    18. الذخيرة، المؤلف: أبو العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن
      عبد الرحمن المالكي الشهير بالقرافي (المتوفى: 684هـ)، المحقق:
      جزء 1، 8، 13: محمد حجي، جزء 2، 6: سعيد أعراب، جزء 3 - 5، 7، 9 - 12: محمد بو خبزة، الناشر: دار الغرب الإسلامي- بيروت، الطبعة: الأولى، 1994م.
    19. رحلة الشتاء والصيف، المؤلف: محمد بن عبد الله بن محمد، من أحفاد شرف الدين بن يحيى الحمزي الحسيني المولوي المعروف بـ كِبْرِيت (المتوفى: 1070هـ)، حققها وقدمها وفهرسها: الأستاذ محمَّد سَعيد الطنطاوي، الناشر: المكتب الإسلامي للطباعة والنشر، بيروت، الطبعة: الثانية، 1385هـ.
    20. روائع البيان تفسير آيات الأحكام، المؤلف: محمد علي الصابوني، طبع على نفقة: حسن عباس الشربتلي، الناشر: مكتبة الغزالي - دمشق، مؤسسة مناهل العرفان – بيروت، الطبعة: الثالثة، 1400هـ - 1980م.
    21. رؤوس المسائل «المسائل الخلافية بين الحنفية والشافعية»، المؤلف: جار الله أبو القاسم محمود بن عمر الزمخشري (467 هـ - 538 هـ)، دراسة وتحقيق: عبد الله نذير أحمد، أصل الكتاب: رسالة ماجستير للمحقق، قسم الدراسات العليا الشرعية فرع الفقه والأصول - كلية الشريعة والدراسات الإسلامية - جامعة أم القرى، مكة المكرمة، الناشر: دار البشائر الإسلامية للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1407هـ - 1987م.
    22. سلم الوصول إلى طبقات الفحول، المؤلف: مصطفى بن عبد الله القسطنطيني العثماني المعروف ب «كاتب جلبي» وبـ «حاجي خليفة» (المتوفى 1067 هـ)، المحقق: محمود عبد القادر الأرناؤوط، إشراف وتقديم: أكمل الدين إحسان أوغلي، تدقيق: صالح سعداوي صالح، إعداد الفهارس: صلاح الدين أويغور، الناشر: مكتبة إرسيكا، إستانبول – تركيا، عام النشر: 2010م.
    23. سمط النجوم العوالي في أنباء الأوائل والتوالي، المؤلف: عبد الملك بن حسين بن عبد الملك العصامي المكي (المتوفى: 1111هـ)، المحقق: عادل أحمد عبد الموجود- علي محمد معوض، الناشر: دار الكتب العلمية – بيروت، الطبعة: الأولى، 1419هـ - 1998م.
    24. سنن أبي داود، المؤلف: أبو داود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي السِّجِسْتاني (المتوفى: 275هـ)، المحقق: محمد محيي الدين عبد الحميد، الناشر: المكتبة العصرية، صيدا – بيروت.
    25. سنن الترمذي، المؤلف: محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هـ)، تحقيق وتعليق: أحمد محمد شاكر (جـ 1، 2) ومحمد فؤاد عبد الباقي (جـ 3) وإبراهيم عطوة عوض المدرس في الأزهر الشريف (جـ 4، 5) الناشر: شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي – مصر، الطبعة: الثانية، 1395هـ - 1975م.
    26. السيل الجرار المتدفق على حدائق الأزهار، المؤلف: محمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني (المتوفى: 1250هـ)، الناشر: دار ابن حزم، الطبعة: الطبعة الأولى.
    27. شذرات الذهب في أخبار من ذهب، المؤلف: عبد الحي بن أحمد بن محمد ابن العماد العَكري الحنبلي، أبو الفلاح (المتوفى: 1089هـ)، حققه: محمود الأرناؤوط، خرج أحاديثه: عبد القادر الأرناؤوط، الناشر: دار ابن كثير، دمشق – بيروت، الطبعة: الأولى، 1406هـ - 1986م.
    28. شرح التصريح على التوضيح أو التصريح بمضمون التوضيح في النحو، المؤلف: خالد بن عبد الله بن أبي بكر بن محمد الجرجاويّ الأزهري، زين الدين المصري، وكان يعرف بالوقاد (المتوفى: 905هـ)، الناشر: دار الكتب العلمية -بيروت-لبنان، الطبعة: الأولى 1421هـ- 2000م.
    29. شرح المفصل للزمخشري، المؤلف: يعيش بن علي بن يعيش ابن أبي السرايا محمد بن علي، أبو البقاء، موفق الدين الأسدي الموصلي، المعروف بابن يعيش وبابن الصانع (المتوفى: 643هـ)، قدم له: الدكتور إميل بديع يعقوب، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1422هـ - 2001م.
    30. شعب الإيمان ، المؤلف : أبو بكر أحمد بن الحسين البيهقي، الناشر : دار الكتب العلمية – بيروت، الطبعة الأولى ، 1410ه، تحقيق : محمد السعيد بسيوني زغلول.
    31. الشقائق النعمانية في علماء الدولة العثمانية، المؤلف: أحمد بن مصطفى بن خليل، أبو الخير، عصام الدين طاشْكُبْري زَادَهْ (المتوفى: 968هـ)، الناشر دار الكتاب العربي، سنة النشر 1395هـ/ 1975م، مكان النشر بيروت.
    32. شمس العلوم ودواء كلام العرب من الكلوم، المؤلف: نشوان بن سعيد الحميرى اليمني (المتوفى: 573هـ) المحقق: د حسين بن عبد الله العمري - مطهر بن علي الإرياني - د يوسف محمد عبد الله ، الناشر: دار الفكر المعاصر (بيروت - لبنان)، دار الفكر (دمشق - سورية)، الطبعة: الأولى، 1420هـ - 1999م.
    33. صحيح سنن أبي داود، المؤلف: الشيخ محمد ناصر الدين الألباني (المتوفى: 1420 هـ)، الناشر: مؤسسة غراس للنشر والتوزيع، الكويت، الطبعة: الأولى، 1423هـ - 2002م.
    34. طبقات المفسرين العشرين، المؤلف: عبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي (المتوفى: 911هـ)، المحقق: علي محمد عمر، الناشر: مكتبة وهبة – القاهرة، الطبعة: الأولى، 1396ه.
    35. طبقات المفسرين، المؤلف: أحمد بن محمد الأدنه وي من علماء القرن الحادي عشر (المتوفى: ق 11هـ)، المحقق: سليمان بن صالح الخزي، الناشر: مكتبة العلوم والحكم – السعودية، الطبعة: الأولى، 1417هـ- 1997م.
    36. طبقات فحول الشعراء، المؤلف: محمد بن سلّام (بالتشديد) بن عبيد الله الجمحي بالولاء، أبو عبد الله (المتوفى: 232هـ)، المحقق: محمود محمد شاكر، الناشر: دار المدني – جدة.
    37. فتوح الغيب في الكشف عن قناع الريب (حاشية الطيبي على الكشاف)، المؤلف: شرف الدين الحسين بن عبد الله الطيبي (المتوفى: 743 هـ)، مقدمة التحقيق: إياد محمد الغوج، القسم الدراسي: د. جميل بني عطا، المشرف العام على الإخراج العلمي للكتاب: د. محمد عبد الرحيم سلطان العلماء، الناشر: جائزة دبي الدولية للقرآن الكريم، الطبعة: الأولى، 1434هـ - 2013م.
    38. الفوائد البهية في تراجم الحنفية، المؤلف: أبو الحسنات محمد عبد الحي اللكنوي الهندي، عنى بتصحيحه وتعليق بعض الزوائد عليه: محمد بدر الدين أبو فراس النعساني، الناشر: طبع بمطبعة دار السعادة بجوار محافظة مصر - لصاحبها محمد إسماعيل، الطبعة: الأولى، 1324 هـ، على نفقة أحمد ناجي الجمالي، ومحمد أمين الخانجي الكتبي وأخيه.
    39. الفوائد البهية في تراجم الحنفية، المؤلف: أبو الحسنات محمد عبد الحي اللكنوي الهندي، عنى بتصحيحه وتعليق بعض الزوائد عليه: محمد بدر الدين أبو فراس النعساني، الناشر: طبع بمطبعة دار السعادة بجوار محافظة مصر - لصاحبها محمد إسماعيل، الطبعة: الأولى، 1324 هـ، على نفقة أحمد ناجي الجمالي، ومحمد أمين الخانجي الكتبي وأخيه.
    40. قواطع الأدلة في الأصول، المؤلف: أبو المظفر، منصور بن محمد بن عبد الجبار ابن أحمد المروزى السمعاني التميمي الحنفي ثم الشافعي (المتوفى: 489هـ)، المحقق: محمد حسن محمد حسن اسماعيل الشافعي، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت، لبنان، الطبعة: الأولى، 1418هـ/1999م.
    41. الكتاب الفريد في إعراب القرآن المجيد، المؤلف: المنتجب الهمذاني (المتوفى: 643 هـ)، حقق نصوصه وخرجه وعلق عليه: محمد نظام الدين الفتيح، الناشر: دار الزمان للنشر والتوزيع، المدينة المنورة - المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1427هـ - 2006م.
    42. الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، المؤلف: أبو القاسم محمود بن عمرو بن أحمد، الزمخشري جار الله (المتوفى: 538هـ)، الناشر: دار الكتاب العربي – بيروت، الطبعة: الثالثة - 1407هـ.
    43. كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون، المؤلف: مصطفى بن عبد الله كاتب جلبي القسطنطيني المشهور باسم حاجي خليفة أو الحاج خليفة (المتوفى: 1067هـ)، الناشر: مكتبة المثنى - بغداد (وصورتها عدة دور لبنانية، بنفس ترقيم صفحاتها، مثل: دار إحياء التراث العربي، ودار العلوم الحديثة، ودار الكتب العلمية)، تاريخ النشر: 1941م.
    44. الكشف والبيان عن تفسير القرآن، المؤلف: أبو إسحاق أحمد بن إبراهيم الثعلبي (المتوفى: 427 هـ)، أشرف على إخراجه: د. صلاح باعثمان، د. حسن الغزالي، أ. د. زيد مهارش، أ. د. أمين باشه، تحقيق: عدد من الباحثين (21) مثبت أسماؤهم بالمقدمة (صـ 15)، أصل الكتاب: رسائل جامعية (غالبها ماجستير) لعدد من الباحثين، الناشر: دار التفسير، جدة - المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1436هـ - 2015م.
    45. الكواكب السائرة بأعيان المئة العاشرة، المؤلف: نجم الدين محمد بن محمد الغزي (المتوفى: 1061هـ)، المحقق: خليل المنصور، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1418هـ - 1997م.
    46. لسان العرب، المؤلف: محمد بن مكرم بن على، أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الرويفعى الإفريقى (المتوفى: 711هـ)، الناشر: دار صادر – بيروت، الطبعة: الثالثة - 1414هـ.
    47. المجتبى من السنن = السنن الصغرى للنسائي، المؤلف: أبو عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي الخراساني، النسائي (المتوفى: 303هـ)، تحقيق: عبد الفتاح أبو غدة، الناشر: مكتب المطبوعات الإسلامية – حلب، الطبعة: الثانية، 1406ه- 1986م.
    48. المحصول، المؤلف: أبو عبد الله محمد بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمي الرازي الملقب بفخر الدين الرازي خطيب الري (المتوفى: 606هـ)، دراسة وتحقيق: الدكتور طه جابر فياض العلواني، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الثالثة، 1418هـ - 1997م.
    49. مختار الصحاح، المؤلف: زين الدين أبو عبد الله محمد بن أبي بكر بن عبد القادر الحنفي الرازي (المتوفى: 666هـ)، المحقق: يوسف الشيخ محمد، الناشر: المكتبة العصرية - الدار النموذجية، بيروت – صيدا، الطبعة: الخامسة، 1420هـ / 1999م.
    50. مختصر القدوري في الفقه الحنفي، المؤلف: أحمد بن محمد بن أحمد بن جعفر بن حمدان أبو الحسين القدوري (المتوفى: 428هـ)، المحقق: كامل محمد محمد عويضة، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1418هـ - 1997م.
    51. المستدرك على الصحيحين، المؤلف: أبو عبد الله الحاكم محمد بن
      عبد الله بن محمد بن حمدويه بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري المعروف بابن البيع (المتوفى: 405هـ)، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، الناشر: دار الكتب العلمية – بيروت، الطبعة: الأولى، 1411ه – 1990م.
    52. مسند الإمام أحمد بن حنبل، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)، المحقق: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون، إشراف: د عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2001م.
    53. معاني القرآن وإعرابه، المؤلف: إبراهيم بن السري بن سهل، أبو إسحاق الزجاج (المتوفى: 311هـ)، المحقق: عبد الجليل عبده شلبي، الناشر: عالم الكتب – بيروت، الطبعة: الأولى 1408هـ- 1988م.
    54. معجم البلدان، المؤلف: شهاب الدين أبو عبد الله ياقوت بن عبد الله الرومي الحموي (المتوفى: 626هـ)، الناشر: دار صادر، بيروت، الطبعة: الثانية، 1995م.
    55. معجم التاريخ التراث الإسلامي في مكتبات العالم، المؤلف: علي الرضا قره بلوط - أحمد طوران قره بلوط، الناشر: دار العقبة / قيصري – تركيا.
    56. معجم المفسرين «من صدر الإسلام وحتى العصر الحاضر»، المؤلف: عادل نويهض، قدم له: مُفتي الجمهورية اللبنانية الشَّيْخ حسن خالد، الناشر: مؤسسة نويهض الثقافية للتأليف والترجمة والنشر، بيروت – لبنان، الطبعة: الثالثة، 1409هـ - 1988م.
    57. معجم المؤلفين، المؤلف: عمر بن رضا بن محمد راغب بن عبد الغني كحالة الدمشق (المتوفى: 1408هـ)، الناشر: مكتبة المثنى - بيروت، دار إحياء التراث العربي بيروت.
    58. معجم ما استعجم من أسماء البلاد والمواضع، المؤلف: أبو عبيد عبد الله بن عبد العزيز بن محمد البكري الأندلسي (المتوفى: 487هـ)، الناشر: عالم الكتب، بيروت، الطبعة: الثالثة، 1403هـ.
    59. موسوعة سفير للتاريخ الإسلامي، تأليف: أ. د. عبدالشافي محمد عبداللطيف، الناشر: شركة سفير – القاهرة، تاريخ النشر: 1996م.
    60. نفائس الأصول في شرح المحصول، المؤلف: شهاب الدين أحمد بن إدريس القرافي (ت 684هـ)، المحقق: عادل أحمد عبد الموجود، علي محمد معوض، الناشر: مكتبة نزار مصطفى الباز، الطبعة: الأولى، 1416هـ - 1995م.
    61. نهاية المحتاج إلى شرح المنهاج، المؤلف: شمس الدين محمد بن أبي العباس أحمد بن حمزة شهاب الدين الرملي (المتوفى: 1004هـ)، الناشر: دار الفكر، بيروت، الطبعة: ط أخيرة - 1404هـ/1984م.
    62. نواهد الأبكار وشوارد الأفكار = حاشية السيوطي على تفسير البيضاوي، المؤلف: عبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي (المتوفى: 911هـ)، الناشر: جامعة أم القرى - كلية الدعوة وأصول الدين، المملكة العربية السعودية (3 رسائل دكتوراة)، عام النشر: 1424هـ - 2005م.
    63. الوَاضِح في أصُولِ الفِقه، المؤلف: أبو الوفاء، علي بن عقيل بن محمد بن عقيل البغدادي الظفري، (المتوفى: 513هـ)، المحقق: الدكتور عَبد الله بن عَبد المُحسن التركي، الناشر: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1420هـ - 1999م.
    64. وفيات الأعيان وأنباء أبناء الزمان، المؤلف: أبو العباس شمس الدين أحمد بن محمد بن إبراهيم بن أبي بكر ابن خلكان البرمكي الإربلي (المتوفى: 681هـ)، المحقق: إحسان عباس، الناشر: دار صادر – بيروت، الطبعة: الجزء: 1 - الطبعة: 0، 1900، الجزء: 2 - الطبعة: 0، 1900، الجزء: 3 - الطبعة: 0، 1900، الجزء: 4 - الطبعة: 1، 1971، الجزء: 5 - الطبعة: 1، 1994، الجزء: 6 - الطبعة: 0، 1900، الجزء: 7 - الطبعة: 1، 1994م.

     

    References :

    1. 'ahkam alqurani, almualafi: eali bin muhamad bin eulay, 'abu alhasan altabri, almulaqab bieimad aldiyn, , almaeruf bialkia alharasii alshaafieii (t 504h), almuhaqiqi: musaa muhamad eali waeizat eabd eatiat, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut, altabeata: althaaniatu, 1405 hu.
    2. alaistighna' fi maerifat almashhurin min hamlat aleilm bialkunaa <<whu mushtamil ealaa thalathat kutub fi alkunaa>>, almualafu: 'abu eumar yusif bin eabd allah bin eabd albiri alnamri alqurtibii (368 - 463 hu), dirasat watahqiq watakhriju: eabd allah marhul alsuwalimati, 'asl alkitabi: risalat dukturah fi alsharieat al'iislamiat bijamieat 'um alquraa bimakat almukaramatu. alnaashir: dar aibn taymiat lilnashr waltawzie wal'iielami, alriyad - almamlakat alearabiat alsaeudiat, altabeati: al'uwlaa, 1405h - 1985m.
    3. al'iishraf ealaa madhahib aleulama'i, almualafu: 'abu bakr muhamad bin 'iibrahim bin almundhir alnaysaburii (almutawafaa: 319hi), almuhaqiqi: saghir 'ahmad al'ansari 'abu hamad, alnaashir: maktabat makat althaqafiat, ras alkhimat - al'iimarat alearabiat almutahidati, altabeata: al'uwlaa, 1425h - 2004m.
    4. 'iierab alquran almansub lilzajaji, almualafi: eali bin alhusayn bin eulay, 'abu alhasan nur aldiyn jamie aleulum al'asfhany albaquliu (almutawafaa: nahw 543h), tahqiq wadirasatu: 'iibrahim al'iibyari, alnaashir: darialkitab almisriu - alqahirat wadarialkutub allubnaniat - bayrut - alqahirat / bayrut, altabeata: alraabieat - 1420h.
    5. al'aelami, almualafu: khayr aldiyn bin mahmud bin muhamad bin ealiin bin faris, alzariklii (almutawafaa:1396ha), alnaashir: dar aleilm lilmalayini, altabeati: alkhamisat eashar - 'ayaar / mayu 2002 mi.
    6. al'umu, almualafu: alshaafieiu 'abu eabd allah muhamad bin 'iidris bin aleabaas bin euthman bin shafie bin eabd almutalib bin eabd manaf almatlabii alqurashiu almakiyu (almutawafaa: 204h), alnaashir: dar almaerifat - bayrut, altabeatu: bidun tabeati, sanat alnashri: 1410h/1990m.
    7. badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, almualafi: eala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud bin 'ahmad alkasanii alhanafii (almutawafaa: 587ha), alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: althaaniati, 1406h - 1986m.
    8. albadawr almadiat fi tarajim alhanafiati, talifu: muhamad hifz alrahman bin muhibi alrahman alkumillayy, alnaashir: dar alsaalih (alqahirat - masra), maktabat shaykh al'iislam (dika - binjiladish), altabeatu: althaaniati, 1439 hi - 2018m.
    9. albadie fi eilam alearabiati, almualafi: majd aldiyn 'abu alsaeadat almubarak bin muhamad bin muhamad bin muhamad aibn eabd alkarim alshaybaniu aljazarii abn al'athir (almutawafaa: 606 ha), tahqiq wadirasatu: du. fathi 'ahmad eali aldiyn, alnaashir: jamieat 'umm alquraa, makat almukaramat - almamlakat alearabiat alsaeudiat, altabeatu: al'uwlaa, 1420hi.
    10. tafsir alquran aleazimi, almualafu: 'abu alfida' 'iismaeil bin eumar bn kathir alqurashii albasriu thuma aldimashqiu (almutawafaa: 774hi), almuhaqiq: sami bin muhamad salamat, alnaashir: dar tiibat lilnashr waltawzie, altabeati: althaaniati1420h - 1999m.
    11. tamhid alfusul fi al'usuli= 'usul alsarukhsi almualafu: 'abu bakr muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl alsarukhsi (t 483 ha), haqaq 'usulahu: 'abu alwfa al'afghani, rayiys allajnat aleilmiat li'iihya' almaearif alnuemania (t 1395 ha), alnaashir: lajnat 'iihya' almaearif alnuemaniat bialhindu.
    12. albadie fi eilam alearabiati, almualafi: majd aldiyn 'abu alsaeadat almubarak bin muhamad bin muhamad bin muhamad aibn eabd alkarim alshaybaniu aljazarii abn al'athir (almutawafaa: 606 ha), tahqiq wadirasatu: du. fathi 'ahmad eali aldiyn, alnaashir: jamieat 'umm alquraa, makat almukaramat - almamlakat alearabiat alsaeudiat, altabeatu: al'uwlaa, 1420hi.
    13. tafsir alquran aleazimi, almualafu: 'abu alfida' 'iismaeil bin eumar bn kathir alqurashii albasriu thuma aldimashqiu (almutawafaa: 774hi), almuhaqiq: sami bin muhamad salamat, alnaashir: dar tiibat lilnashr waltawzie, altabeati: althaaniati1420h - 1999m.
    14. tamhid alfusul fi al'usuli= 'usul alsarukhsi almualafu: 'abu bakr muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl alsarukhsi (t 483 ha), haqaq 'usulahu: 'abu alwfa al'afghani, rayiys allajnat aleilmiat li'iihya' almaearif alnuemania (t 1395 ha), alnaashir: lajnat 'iihya' almaearif alnuemaniat bialhindu.
    15. jamie albayan fi tawil alqurani, almualafi: muhamad bin jarir bin yazid bin kathir bin ghalib alamli, 'abu jaefar altabari (almutawafaa: 310h), almuhaqiqi: 'ahmad muhamad shakiri, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa, 1420h - 2000m.
    16. aljamie alsahih almukhtasari, almualafu: muhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukhariu aljaeafi, alnaashir: dar aibn kathir, alyamamat - bayrut, altabeat althaalithata, 1407 h - 1987m, tahqiqu: du. mustafaa dib albagha 'ustadh alhadith waeulumih fi kuliyat alsharieat - jamieat dimashqa.
    17. hashiat altiftazani ealaa tafsir alkashafi, almualafi: saed aldiyn bin muhamad bin eumar bin eabd allah altaftazani rahimah allah taealaa , bahth watahqiqu: alsayid alsharif al'ustadh aldukturu: fadil jilani alhusni alhusayni altiylani, markaz jilaniun lilbuhuth aleilmiat waltabe walnashri, 'iistanbul, maktabat alghanim.
    18. hashit alshshihab ealaa tfsyr albaydawi, almusammat: einayt alqadia wkifayt alrradia ealaa tfsyr albaydawy, almualafi: shihab aldiyn 'ahmad bin muhamad bin eumar alkhafaji almisri alhanafii (almutawafaa: 1069h), dar alnashri: dar sadir - bayrut.
    19. aldir almanthur, almualafa: eabd alrahman bin 'abi bakr, jalal aldiyn alsuyutiu (almutawafaa: 911h), alnaashir: dar alfikr - bayrut.
    20. diwan amri alqaysi, almualafi: amru alqays bin hajar bn alharith alkandi, min bani akil almarar (almutawafaa: 545 mi), aetanaa bihi: eabd alrahman almistawi, alnaashir: dar almaerifat - bayrut, altabeati: althaaniati, 1425h - 2004m.
    21. aldhakhiratu, almualafu: 'abu aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almalikiu alshahir bialqarafii (almutawafaa: 684hi), almuhaqiqi: juz' 1, 8, 13: muhamad haji, juz' 2, 6: saeid 'aerab, juz' 3 - 5, 7, 9 - 12: muhamad bu khabzata, alnaashir: dar algharb al'iislamii- bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1994m.
    22. rihlat alshita' walsayfi, almualafu: muhamad bin eabd allah bin muhamad, min 'ahfad sharaf aldiyn bin yahyaa alhamzii alhusaynii almulawi almaeruf bi kibrit (almutawafia: 1070h), haqaqaha waqadamaha wafahrsha: al'ustadh mhmmad saeyd altantawi, alnaashir: almaktab al'iislamia liltibaeat walnushri, bayrut, altabeata: althaaniati, 1385h.
    23. rawayie albayan tafsir ayat al'ahkami, almualafi: muhamad eali alsaabuni, tabie ealaa nafaqati: hasan eabaas alsharbatli, alnaashir: maktabat alghazali - dimashqa, muasasat manahil aleirfan - bayrut, altabeata: althaalithata, 1400h - 1980m.
    24. ruuws almasayil <<almasayil alkhilafiat bayn alhanafiat walshaafieiati>>, almualafu: jar allah 'abu alqasim mahmud bin eumar alzumakhashari (467 ha - 538 hu), dirasat watahqiqu: eabd allah nadhir 'ahmadu, 'asl alkitabi: risalat majistir lilmuhaqiqa, qism aldirasat aleulya alshareiat fare alfiqh wal'usul - kuliyat alsharieat waldirasat al'iislamiat - jamieat 'umi alquraa, makat almukaramatu, alnaashir: dar albashayir al'iislamiat liltibaeat walnashr waltawzie, bayrut - lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1407h - 1987m.
    25. salam alwusul 'iilaa tabaqat alfuhula, almualafi: mustafaa bin eabd allah alqistantini aleuthmanii almaeruf b <<katib jilbi>> wabi <<haji khalifa>> (almutawafaa 1067 hu), almuhaqiqi: mahmud eabd alqadir al'arnawuwta, 'iishraf wataqdima: 'akmal aldiyn 'iihsan 'uwghli, tadqiqa: salih saedawi salih, 'iiedad alfaharis: salah aldiyn 'uwyghur, alnaashir: maktabat 'iirsika, 'iistanbul - turkia, eam alnashr: 2010m.
    26. samit alnujum aleawali fi 'anba' al'awayil waltawali, almualafi: eabd almalik bin husayn bin eabd almalik aleisami almakiy (almutawafaa: 1111h), almuhaqiq: eadil 'ahmad eabd almawjudi- eali muhamad mueawad, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeata: al'uwlaa, 1419h - 1998m.
    27. sunan 'abi dawud, almualafu: 'abu dawud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq bin bashir bin shidad bin eamrw al'azdi alssijistany (almutawafaa: 275h), almuhaqaqa: muhamad muhyi aldiyn eabd alhamid, alnaashir: almaktabat aleasriatu, sayda - bayrut.
    28. sunan altirmidhi, almualafi: muhamad bin eisaa bin sawrt bin musaa bin aldahaki, altirmidhi, 'abu eisaa (almutawafaa: 279hi), tahqiq wataeliqu: 'ahmad muhamad shakir (j 1, 2) wamuhamad fuad eabd albaqi (j 3) wa'iibrahim eutwat eiwad almudaris fi al'azhar alsharif (j 4, 5) alnaashir: sharikat maktabat wamatbaeat mustafaa albabi alhalabii - masir, altabeata: althaaniati, 1395h - 1975m.
    29. alsayl aljaraar almutadafiq ealaa hadayiq al'azhari, almualafi: muhamad bin ealii bin muhamad bin eabd allah alshuwkanii alyamanii (almutawafaa: 1250h), alnaashir: dar aibn hazma, altabeata: altabeat al'uwlaa.
    30. shadharat aldhahab fi 'akhbar min dhahabi, almualafi: eabd alhayi bin 'ahmad bin muhamad aibn aleimad aleakry alhanbali, 'abu alfalah (almutawafaa: 1089h), haqaqahu: mahmud al'arnawuwta, kharaj 'ahadithahu: eabd alqadir al'arnawuwta, alnaashir: dar aibn kathir, dimashq - bayrut, altabeata: al'uwlaa, 1406h - 1986m.
    31. sharh altasrih ealaa altawdih 'aw altasrih bimadmun altawdih fi alnuhu, almualafa: khalid bin eabd allah bin 'abi bakr bin muhamad aljrjawy al'azhari, zayn aldiyn almisrii, wakan yueraf bialwaqad (almutawafaa: 905h), alnaashir: dar alkutub aleilmiat -birut-lubnan, altabeata: al'uwlaa 1421hi- 2000m.
    32. sharah almufasal lilzumakhshari, almualafi: yaeish bin ealiin bin yaeish aibn 'abi alsaraya muhamad bin eulay, 'abu albaqa'a, muafaq aldiyn al'asadiu almusili, almaeruf biabn yaeish wabiabn alsaanie (almutawafaa: 643hi), qadim lahu: alduktur 'iimil badie yaequba, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan .
    33. shaeb al'iiman , almualif : 'abu bakr 'ahmad bin alhusayn albayhaqi, alnaashir : dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeat al'uwlaa , 1410hi, tahqiq : muhamad alsaeid bisyuni zighlul.
    34. alshaqayiq alnuemaniat fi eulama' aldawlat aleuthmaniati, almualafu: 'ahmad bin mustafaa bin khalil, 'abu alkhayr, eisam aldiyn tashkubry zadah (almutawafaa: 968hu), alnaashir dar alkutaab alearabii, sanat alnashr 1395h/ 1975m, makan alnashr bayrut.
    35. shams aleulum wadawa' kalam alearab min alklumu, almualafi: nashwan bin saeid alhumayaraa alyamanii (almutawafaa: 573hi) almuhaqiq: d husayn bin eabd allah aleumari - mutahir bin eali al'iiryanii - d yusif muhamad eabd allah , alnaashir: dar alfikr almueasir (bayrut - lubnanu), dar alfikr (dimashq - suriata), altabeatu: al'uwlaa, 1420h - 1999m.
    36. sahih sunan 'abi dawud, almualafi: alshaykh muhamad nasir aldiyn al'albanii (almutawafaa: 1420 hu), alnaashir: muasasat ghras lilnashr waltawziei, alkuaytu, altabeatu: al'uwlaa, 1423h - 2002m.
    37. tabaqat almufasirin aleishrina, almualafa: eabd alrahman bin 'abi bakr, jalal aldiyn alsuyutiu (almutawafaa: 911h), almuhaqiq: eali muhamad eumr, alnaashir: maktabat wahbat - alqahiratu, altabeatu: al'uwlaa, 1396h.
    38. tabaqat almufasirina, almualafu: 'ahmad bin muhamad al'adunuh way min eulama' alqarn alhadi eashar (almutawafaa: q 11hi), almuhaqiqu: sulayman bin salih alkhazi, alnaashir: maktabat aleulum walhukm - alsaeudiati, altabeati: al'uwlaa, 1417hi- 1997m.
    39. tabaqat fuhawl alshueara', almualafa: muhamad bin sllam (bialtashdid) bin eubayd allah aljumhiu bialwala'i, 'abu eabd allh (almutawafaa: 232hi), almuhaqiqi: mahmud muhamad shakiri, alnaashir: dar almadanii - jida.
    40. fatuh alghayb fi alkashf ean qinae alriyb (hashiat altaybi ealaa alkishafi), almualafi: sharaf aldiyn alhusayn bin eabd allah altaybi (almutawafaa: 743 ha), muqadimat altahqiqi: 'iiad muhamad alghuji, alqism aldirasia: da. jamil bani eataa, almushrif aleami ealaa al'iikhraj aleilmii lilkitabi: du. muhamad eabd alrahim sultan aleulama'i, alnaashir: jayizat dubayi alduwaliat lilquran alkarim, altabeati: al'uwlaa, 1434h - 2013m.
    41. alfawayid albahiat fi tarajim alhanafiati, almualafu: 'abu alhasanat muhamad eabd alhayi alliknawi alhindi, eanaa bitashihih wataeliq baed alzawayid ealayhi: muhamad badr aldiyn 'abu firas alnaesaniu, alnaashir: tabe bimatbaeat dar alsaeadat bijiwar muhafazat misr - lisahibiha muhamad 'iismaeil, altabeata: al'uwlaa, 1324 ha, ealaa nafaqat 'ahmad naji aljamalii, wamuhamad 'amin alkhanji alkatubi wa'akhihi.
    42. alfawayid albahiat fi tarajim alhanafiati, almualafu: 'abu alhasanat muhamad eabd alhayi alliknawi alhindi, eanaa bitashihih wataeliq baed alzawayid ealayhi: muhamad badr aldiyn 'abu firas alnaesaniu, alnaashir: tabe bimatbaeat dar alsaeadat bijiwar muhafazat misr - lisahibiha muhamad 'iismaeil, altabeata: al'uwlaa, 1324 ha, ealaa nafaqat 'ahmad naji aljamalii, wamuhamad 'amin alkhanji alkatubi wa'akhihi.
    43. qawatie al'adilat fi al'usuli, almualafu: 'abu almuzafar, mansur bin muhamad bin eabd aljabaar aibn 'ahmad almarawzaa alsimeaniu altamimiu alhanafiu thuma alshaafieiu (almutawafaa: 489h), almuhaqaqi: muhamad hasan muhamad hasan aismaeil alshaafieii, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut, lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1418h/1999m.
    44. alkitaab alfarid fi 'iierab alquran almajid, almualafi: almuntajib alhamadhanii (almutawafaa: 643 hu), haqaq nususah wakharajah waealaq ealayhi: muhamad nizam aldiyn alfatiyhi.
    45. alkashaaf ean haqayiq ghawamid altanzil, almualafi: 'abu alqasim mahmud bin eamriw bin 'ahmada, alzamakhashari jar allah (almutawafaa: 538h), alnaashir: dar alkitaab alearabii - bayrut, altabeatu: althaalithat - 1407hi.
    46. kashaf alzunun ean 'asamay alkutub walfununa, almualafa: mustafaa bin eabd allah katib jilbi alqustantiniu almashhur biaism haji khalifat 'aw alhaj khalifa (almutawafaa: 1067h), alnaashir: maktabat almuthanaa - baghdad (wasawratuha eidat dawr lubnaniatin, binafs tarqim safahatiha, mithla: dar 'iihya' alturath alearabii, wadar aleulum alhadithati, wadar alkutub aleilmiati), tarikh alnashri: 1941m.
    47. alkashf walbayan ean tafsir alqurani, almualafi: 'abu 'iishaq 'ahmad bin 'iibrahim althaelabii (almutawafaa: 427 hu), 'ashraf ealaa 'iikhrajihi: du. salah biaethman, du. hasan alghazalii, 'a. du. zayd maharsh, 'a. du. 'amin bashah, tahqiqa: eadad min albahithin (21) muthabat 'asmawuhum bialmuqadima (s 15), 'asl alkitabi: rasayil jamieia

     (ghalibuha majistir) lieadad min albahithina, alnaashir: dar altafsiri, jidat - almamlakat alearabiat alsaeudiat, altabeati: al'uwlaa, 1436h - 2015m.

    1. alkawakib alsaayirat bi'aeyan almiat aleashirati, almualafi: najm aldiyn muhamad bin muhamad alghaziyi (almutawafaa: 1061hi), almuhaqiqi: khalil almansur, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1418h - 1997m.
    2. lisan alearabi, almualafi: muhamad bin makram bin ealaa، 'abu alfadali, jamal aldiyn aibn manzur al'ansariu alruwayfeaa al'iifriqaa (almutawafaa: 711h), alnaashir: dar sadir - bayrut, altabeata: althaalithat - 1414hi.
    3. almujtabaa min alsunan = alsunan alsughraa lilnasayiyi, almualafu: 'abu eabd alrahman 'ahmad bin shueayb bin ealiin alkharasani, alnasayiyi (almutawafaa: 303hi), tahqiqu: eabd alfataah 'abu ghudata, alnaashir: maktab almatbueat al'iislamiat - halb, altabeatu: althaaniatu, 1406h- 1986m.
    4. almahsuli, almualafu: 'abu eabd allah muhamad bin eumar bin alhasan bin alhusayn altaymiu alraazi almulaqab bifakhr aldiyn alraazi khatib alrayi (almutawafaa: 606hi), dirasat watahqiqi: alduktur tah jabir fayaad aleulwani, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeatu: althaalithati, 1418h - 1997m.
    5. mukhtar alsahahi, almualafi: zayn aldiyn 'abu eabd allah muhamad bin 'abi bakr bin eabd alqadir alhanafii alraazi (almutawafaa: 666hi), almuhaqiqi: yusif alshaykh muhamad, alnaashir: almaktabat aleasriat - aldaar alnamudhajiatu, bayrut - sayda, altabeata: alkhamisati, 1420h / 1999m.
    6. mukhtasar alqaduwri fi alfiqh alhanafii, almualafa: 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin jaefar bin hamdan 'abu alhusayn alqaduwrii (almutawafaa: 428hi), almuhaqiqi: kamil muhamad muhamad euidata, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1418h - 1997m.
    7. almustadrik ealaa alsahihayni, almualafu: 'abu eabd allah alhakim muhamad bin eabd allah bin muhamad bin hamduih bin nueym bin alhakam aldabiu altahmaniu alnaysaburiu almaeruf biaibn albaye (almutawafaa: 405hi), tahqiqu: mustafaa eabd alqadir eata, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1411h - 1990m.
    8. musnad al'iimam 'ahmad bin hanbul, almualafu: 'abu eabd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafaa: 241hi), almuhaqiqi: shueayb al'arnawuwt - eadil murshid, wakhrun, 'iishrafi: d eabd allah bin eabd almuhsin alturki, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa, 1421h - 2001m.
    9. maeani alquran wa'iierabuhu, almualafu: 'iibrahim bin alsirii bin sahla, 'abu 'iishaq alzujaj (almutawafaa: 311hi), almuhaqiq: eabd aljalil eabduh shalabi, alnaashir: ealim alkutub - bayrut, altabeatu: al'uwlaa 1408hi- 1988m.
    10. muejam albildan, almualafi: shihab aldiyn 'abu eabd allah yaqut bin eabd allh alruwmi alhamawi (almutawafaa: 626h), alnaashir: dar sadir, bayrut, altabeata: althaaniatu, 1995m.
    11. muejam altaarikh alturath al'iislamiu fi maktabat alealami, almualifi: eali alrida qurah blut - 'ahmad twran qurah blut, alnaashir: dar aleaqabat / qaysariun - turkia.
    12. muejam almufasirin <<man sadar al'iislam wahataa aleasr alhadiru>>, almualifi: eadil nuayhda, qadim lah: mufty aljumhuriat allubnaniat alshshaykh hasan khalid, alnaashir: muasasat nuayhad althaqafiat liltaalif waltarjamat walnushri, bayrut - lubnan, altabeata: althaalithata, 1409h - 1988m.
    13. muejam almualifina, almualafi: eumar bin rida bin muhamad raghib bin eabd alghanii kahalat aldimashq (almutawafaa: 1408h), alnaashir: maktabat almuthanaa - bayrut, dar 'iihya' alturath alearabii bayrut.
    14. muejam ma austuejim min 'asma' albilad walmawadiei, almualafi: 'abu eubayd eabd allah bin eabd aleaziz bin muhamad albakrii al'andalusi (almutawafaa: 487h), alnaashir: ealim alkutab, bayrut, altabeata: althaalithata, 1403hi.
    15. mawsueat safir liltaarikh al'iislami, talifi: 'a. da. eabdalshaafi muhamad eabdallatif, alnaashir: sharikat safir - alqahirati, tarikh alnashr: 1996m.
    16. nafayis al'usul fi sharh almahsuli, almualafi: shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris alqarafii (t 684h), almuhaqiqu: eadil 'ahmad eabd almawjudi, eali muhamad mueawad, alnaashir: maktabat nizar mustafaa albazi, altabeata: al'uwlaa, 1416h - 1995m.
    17. nihayat almuhtaj 'iilaa sharh alminhaji, almualafi: shams aldiyn muhamad bin 'abi aleabaas 'ahmad bin hamzat shihab aldiyn alramlii (almutawafaa: 1004ha), alnaashir: dar alfikri, bayrut, altabeati: t 'akhirat - 1404h/1984m.
    18. nawahid al'abkar washawarid al'afkar = hashiat alsuyutii ealaa tafsir albaydawi, almualafi: eabd alrahman bin 'abi bakr, jalal aldiyn alsuyutii (almutawafaa: 911h), alnaashir: jamieat 'umi alquraa - kuliyat aldaewat wa'usul aldiyni, almamlakat alearabiat alsaeudia (3 rasayil dukturatin), eam alnashr: 1424h - 2005m.
    19. alwadih fi asul alfiqh, almualafu: 'abu alwafa', eali bin eaqil bin muhamad bin eaqil albaghdadi alzafri, (almutawafaa: 513hi), almuhaqiqi: alduktur eabd allah bin eabd almuhsn alturki, alnaashir: muasasat alrisalat liltibaeat walnashr waltawzie, bayrut - lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1420h - 1999m.
    20. wafayat al'aeyan wa'anba' 'abna' alzamani, almualafu: 'abu aleabaas shams aldiyn 'ahmad bin muhamad bin 'iibrahim bin 'abi bakr abn khalkan albarmakiu al'iirbalii (almutawafaa: 681hi), almuhaqiqu: 'iihsan eabaas, alnaashir: dar sadir - bayruta, altabeatu: aljuz'a: 1 - altabeatu: 0, 1900, aljuz'i: 2 - altabeatu: 0, 1900, aljuz'i: 3 - altabeatu: 0, 1900, aljuz'i: 4 - altabeatu: 1, 1971, aljuz'i: 5 - altabeatu: 1, 1994, aljuz'i: 6 - altabeatu: 0, 1900, aljuz'i: 7 - altabeatu: 1, 1994m.