مناهج التحليل الأسلوبيّ ونظرية النَّظم عند عبد القاهر الجرجاني

المؤلف

معيد بقسم البلاغة والنقد ، جامعة أم القرى، المملکة العربية السعودية

المستخلص

الملخص :                      
       لقد ارتبط علم الأسلوب، أول ما ارتبط، بنظام اللغة، انطلاقًا مع الاتجاهات التي أخذت حيزًا يختلف كلٌّ منها عن الآخر في التكوين، الفلسفة، البناء، الجذور، التطور، والتطبيق والإجراء، فهي متباينةٌ في كلٍّ من مساراتها المعرفية. وهذا يُحيل إلى أنَّ النظام الذي ارتبط به هو ارتباطٌ متعلقٌ بتحليل الخطاب في المقام الأول، وبالقواعد التي ينبغي أن تكون متضافرة لدى عقل المحلّل النَّاظر في تكوين الخطاب، وإن كان البحث الأسلوبي في أساسه لا يتعلَّق بمسائل تحليل الخطاب؛ لأنّه أمرٌ مرتبطٌ بالعناصر الثلاثة التي يتشكّل منها: المخاطِب، والمخَاطَب، والخطاب بنظامه وتكوينه وعلاقاته ومكوناته.
ويهدف البحث إلى مراجعة المناهج الحديثة وربطها بالتصور المعرفي؛ لأن الغفلة عن التراث، أو الانغلاق عليه دون مكاشفةٍ للقضايا المعرفية هو إما ضعف أو جبنٌ يورث غبنًا، إذ الأوْلى النّظر بوعيٍّ متكامل للنظريات، وملاحقة المستجدات، فأيّ عاقلٍ ينظر إلى شمولية النَّظم ولا يعتمد بمكوناته الأسلوبية؛ ثم يرفض الحكم بمقتضياته التي وضّحها عبد القاهر، وطُبّقت على النصوص، ثم بعد ذلك يعزف قائًلا: بأنّ الدراسات الأسلوبية المعاصرة جاءت بديلًا في كلِّ أنظمتها عن البلاغة العربية التي كانت معيارية قاصرة؟!
 
 
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


-   al'abead al'iibdaeiat fi manhaj eabd alqahir, muhamad eabaas, dar alfikr almueasiri, dimashqa, 1999mi.
-   'asas albalaghati, 'abu alqasim jar allah alzumakhshiri, tahqiqu: muhamad basil alsuwdu, dar alkutub aleilmiati, bayrut, 1998m.
-   'asyilat almanhaj fi qira'at altarathi, almutamar alduwaliu tanzimu: mukhtabar tahlil alkhitab wa'ansaq almaearifi, mukhtabar albayan walqiam wamanahij altaawili, kuliyat aladab waleulum al'iinsaniati, marakshi, 2019m.
-   'asrar albalaghati, eabd alqahir aljirjani, qara'ah waealaq ealayhi: mahmud muhamad shakir, matbaeat almadanii bialqahirati, dar almadanii bijidatin.
-   al'uslub dirasat naqdiat tahliliat li'usul al'asalib al'adabiati, 'ahmad alshaayib, maktabat alnahdat almisriati, alqahirati, ta: 6, 1966m.
-   al'usluba, saed masluh, ealim alkutub, alqahiratu, tu: 3, 1992m.
-   al'uslub wal'uslubiati, biir jiru, tarjamatun: mundhir eayashi, markaz al'iikha' alqawmi, bayrut, du. t.
-   al'uslubiat bayn mjaly al'adab wanaqdih waldirasat allughawiati, mumni buzida, majalat aldirasat al'iinsaniati, 2014m.
-   al'uslubiat fi tafkir eabd alqahir aljirjani albalaghii walnaqdi, bushraa eabd almajid, hawliaat kuliyat allughat alearabiati, ea: 32, 2018m.
-   al'uslubiat fi alnaqd alearabii alhadith dirasat fi tahlil alkhatabi, farhan bidars alharbi, almuasasat aljamieiat lildirasat walnashr waltawzie, bayrut, 2003m.
-   al'uslubiat wal'uslub nahw badil 'alasiniin fi naqd al'adbi, eabd alsalam almsddy, aldaar alearabiat lilkitabi, libya, 1977m.
-   al'uslubiat wal'usluba, karaham hafi, tarjamatu: kazim saed aldiyn, dar afaq earabiatun, baghdad, 1985m,
-   al'uslubiat watahlil alkhatabi, dirasat fi alnaqd al'adabii alhudithi, nur aldiyn alsad, dar humat lilnashr waltawziei, aljazayir, 2010m.
-   al'usul dirasat 'iibistimulujiat lilfikr allughawii eind alearab alnuhu, fiqh allughatu, albalaghatu, tamaam hasan, ealam alkutub, alqahiratu, 2000mi.
-   al'ufuq altadawuliu nazariat almaenaa walsiyaq fi almumarasat alturathiat alearabiati, 'iidris maqbuli, ealam alkutub alhadithi, al'urdunn, 2011m.
-   'afuq alnasu bayn 'awjuh alqira'at waltaawili, 'a. du: hani fraj 'abu bakr, damna: sinaeat qira'at alnasi al'iibdaei, tahrira: muqbil eali aldaedi, takwin lildirasat wal'abhathi, alkhabari, 1437h, 2016m.
-   alalyaat al'iijrayiyat liltahlil al'uslubii fi kitab dalayil al'iiejaz lieabd alqahir aljirjani, nwart bihri, majalat aladab wallughati, ea: 9, 2018m.
-   albalaghat wal'uslubiati, muhamad eabd almatalbi, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, alqahirati, 1984m.
-   alibayan waltabyinu, aljahiz 'abu euthman eamriw bin bahr bin mahbub alkanani, dar wamaktabat alhilali, birut, 1423h.
-   altafkir allisani fi alhadarat alearabiati, eabd alsalam almsddy, aldaar alearabiat lilkitabi, tunis, 1981m.
-   hudud al'uslubiat watijahatiha, alhusayn siridi, majalat albadar, mij: 10, ea: 06, 2018m.
-   alhayawani, 'abu euthman eamriw bn bahr aljahizi, dar alkutub aleilmiati, bayrut, ta: 2, 1424hi.
-   alkhasayisu, 'abu alfath euthman bin jini, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, tu: 4.
-   difae ean albalaghati, 'ahmad hasan alzayaati, ealim alkutab, bayrut, ta: 2, 1967m.
-   dalayil al'iiejaz fi eilm almaeani, eabd alqahir aljirjani, qara'ah wellq ealayhi: muhamad shakir, matbaeat almadni, jidat, ta: 3, 1413hi, 1992m.
-   dalalat altarakibi, muhamad muhamad 'abu musaa, maktabat wahbata, alqahirati, ta: 2, 1987m.
-   dalil aldirasat al'uslubiati, juzif mishal shrim, almuasasat aljamieiat lildirasati, birut, 1999m.
-   subul aistinbat almaeani min alquran walsunat dirasat manhajiat tawiliat naqidatun, mahmud twfiq saeda, dar alkutub almisriati, alqahirati, 2011m.
-   alshier walshueara'i, 'abu muhamad eabd allh bin qutaybat aldiynuri, dar alhadithi, alqahirati, 1423h.
-   eurud nazariat alnuzm eind al'iimam eabd alqahir aljirjani wamabahithuha, dia' aldiyn alhusayni, 'arwiqat lildirasat walnashri, emman, 2015m.
-   ealam al'usluba, mabadiah wa'iijra'atihi, salah fadala, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, 1985m.
-   eilam aldilalati, 'ahmad mukhtar eumri, ealam alkutub, alqahirati, tu: 5, 1997mi.
-   eilam aldilalat 'usuluh wamabahithuh fi alturath alearabii, manqur eabd aljalili, manshurat atihad alkutaab alearabi, lubnan,1979m.
-   fi albalaghat alearabiat wal'uslubiaat allisaniat afaq jadidatun, saed eabd aleaziz masluh, majlis alnashr alealami, alkuayti, 2003m.
-   fi alnaqd al'adabiu alhadithi, fayiq mustafaa, eabd alrida ealay, dar alkutub, jamieat almusil, ta: 2, 2000m.
-   alqira'at watawlid aldilalati, tughayir eadatina fi qira'at alnasi al'adbi, humayd lihamdani, almarkaz althaqafiu alearabii, aldaar albayda', 2003m.
-   qadaya alhadathat eind eabd alqahir aljirjani, muhamad eabd almatalbi, alsharikat almisriat alealamiat lilnashri, alqahirati, 1995m,
-   lisan alearbi, 'abu alfadl muhamad makram eali jamal aldiyn aibn manzuri, dar sadir, bayrut, ta: 3, 1414h.
-   allughat alearabiat maenaha wamabnaha, tamaam hasan, dar althaqafati, aldaar albayda', 1994m.
-   mabadi eilm al'uslub alearabii, shukri muhamad eayad, matbaeat antarnashyunal bris, 1988m.
-   murajaeat fi 'usul aldars albalaghi, muhamad muhamad 'abu musaa, maktabat wahbata, alqahirati, 2005mi.
-   almaraya almuhadabat min albinyawiat 'iilaa altafkiki, eabd aleaziz hamuwdat, ealam almaerifati.
-   almaraya almuqearat nahw nazariat naqdiat earabiatin, eabd aleaziz hamuwdat, almajlis alwataniu lilthaqafat walfunun wal'adabi, alkuayti.
-   almaenaa watashkiluhu, hamaadiu bn ja' biallahi, manshurat kuliat aladab, tunus, 2003m.
-   muqadimat abn khaldun, abn khaldun, dar alkutub aleilmiati, bayrut, 1413hi- 1993mi.
-   maqulat al'uslub wamustawayat altahlil al'uslubi, mumni buzid, mukhbir aldirasat al'adabiat walnaqdiati, majalat almudawanati, 2014m.
-   minhaj albulagha' wasiraj al'udaba'i, 'abu alhasan hazim alqartajani, taqdim watahqiqu: muhamad alhabib abn khawjata, ta: 2, 1981m.
-   manhaj altahlil al'uslubii wa'iishkaliat altatbiqi, eali zawari 'ahmadu, 'ahmad bilkhadra, majalat eulum allughat alearabiat wadiabha, jamieat alwadi.
-   manhaj altahlil allughawii fi alnaqd al'adbi, samir sharif, majalat adab almustansiriat, ja: 16, 1988m.
-   alnahw waldilalatu, muhamad hamasat eabd allatifi, dar alshuruq lilnashri, masri, 2000m.
-   nazariat eabd alqahir fi alnazami, darwish aljundi, maktabat nahdat misr bialfajaalati, 1960m.
-   nazariat fi al'uslub wal'uslubiati, muhawilat fi altanzir limanhaj 'uslubiin earabia, muhamad husayn almihdawi, 'ahl albayti, ea: 2.
-   alnaqd wal'uslubiatu, eadnan bin dhirili, manshurat atihad alkitaab alearibi, 1989m.
-   alnaqd walhadathatu, eabd alsalam almsddy, dar altalieat lilnushri, birut, 1983m.
-   alwisatat bayn almutanabiy wakhusumihi, alqadi eali aljirjani, tahqiq washarha: muhamad 'abu alfadl 'iibrahim, eali muhamad albijawy, matbaeat eisaa alhalabi washarkah.