مرتكزات تحقيق التعايش السلمي في ميزان الفقه الإسلامي

المؤلف

مدرس الفقه العام بكلية الشريعة والقانون بدمنهور جامعة الأزهر

المستخلص

الملخص :
تناولات هذه الدراسة عنوان : مرتكزات تحقيق التعايش السلمي في ميزان الفقه الإسلامي.
يدور الحديث هنا حول موضوع التعايش السلمى بين أفراد المجتمع الواحد من مسلمين وغير مسلمين، وعلاقة الفقه الإسلامي بهذا الموضوع المهم الذي عليه مدار قيام الدول وتقدمها وتحقيق رفاهيتها، وبيان أن التعايش السلمي مما قررته شريعتنا، وهذا دليل على صلاحية الشريعة الإسلامية لكل زمان ومكان، وأنها جاءت بمصالح العباد، كذلك فى هذا البحث بيان واضح للشريعة الإسلامية فى تكريمها لبنى الإنسان، وأن أساس التكريم لم يبن على أساس دين أو لون أو عرق بل لكونه إنسان سخر الله له كل ما فى الكون لخدمته ، ومن ثم يتكون هذا البحث من مقدمة وتمهيد ومبحثين وخاتمة، وقد اتبع الباحث في هذا البحث المنهج الاستقرائي التحليلي الذي يساعد على جمع و استقصاء ما يؤثر في تحقيق التعايش السلمي وتحليل علاقتها بتحقيقه.
وتوصل إلى النتائج الآتية :-
منها الخروج بعلم الفقه من حيز النظرية إلى حيز التطبيق، وأن التكريم الإنساني يجعل الجميع متساوين في الحقوق والواجبات، ومن ثم يحقق مبدأ الانتماء الوطني، ويحقق الألفة والمودة بين أفراد المجتمع على اختلاف طبقاتهم وظروفهم وأحوالهم، كذلك حرية الاعتقاد هو أول باب التسامح بين أفراد المجتمع المختلفين في الاعتقاد والدين، وهو وسيلة المودة بينهم؛ فينعم أفراد المجتمع بمجتمع هادئ خال من الاضطرابات والنزاعات والمشكلات بين أفراد المجتمع، كما أن  التسوية بين الخصمين إذا كان أحدهما غير مسلم تدعو إلى العدالة، وإلى بيان فضائل الإسلام، وما فيه من مزايا فاضلة، وسجايا حميدة .
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


'awalan altafsir :-
-  altafsir almunir fi aleaqidat walsharieat walmanhaj d wahbat bin mustafaa alzuhaylii dar alfikr almueasir - dimashqa- ta. althaaniat , 1418hi.
-  altashrie al'iislamiu salih liltatbiq fi kuli zaman wamakan limuhamad fahmi eali 'abu alsafa - ta.aljamieat al'iislamii .
-  altafsir alwasit lilquran alkarim talif majmueat min aleulama' bi'iishraf majamae albuhuth al'iislamiat bial'azhar - ta. alhayyat aleamat lishuyuwn almatabie al'amiriati- ta. al'uwlaa sana (1393 hi - 1973 ma)
-  aljamie li'ahkam alquran lilqurtabaa - ti: 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish- ta. dar alkutub almisriat alqahirati- ta. althaaniat sanat 1384h-1964m.
-  'anwar altanzil wa'asrar altaawil linasir aldiyn 'abu saeid eabd allah bin eumar bin muhamad alshiyrazi albaydawi - ti: muhamad eabd alrahman almareashali- ta. dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut- ta. al'uwlaa - 1418 ha .
-  tafsir alquran aleazim (abin kathir) - ti: muhamad husayn shams aldiyni- ta. dar alkutub aleilmiati, manshurat muhamad eali bydun - bayrut- ta. al'uwlaa - 1419hi.
-  taysir alkarim alrahman fi tafsir kalam almanan lieabd alrahman bin nasir bin eabd allah alsaedi - t : eabd alrahman bin maeala alllwayahaqi- ta. muasasat alrisalati- ta. al'uwlaa 1420h -2000 mi.
-  tafsir almanar limuhamad rashid bin eali rida - ta. alhayyat almisriat aleamat lilkitabi- ta. sanat 1990m
-  tafsir altabarii - t: 'ahmad muhamad shakir- ta. muasasat alrisalati- ta. al'uwlaa, 1420 hi - 2000m .
-  almuharir alwajiz fi tafsir alkitaab aleaziz li'abaa muhamad eabd alhaqi bin ghalib bin eabd alrahman bin tamaam bin eatiat - ti: eabd alsalam eabd alshaafi muhamad- ta. dar alkutub aleilmiat - bayrut- ta. al'uwlaa - 1422 hu
-  fath alqadir limuhamad bn ealii bin muhamad bin eabd allh alshuwkanii alyamanii - ta. dar abn kathirin, dar alkalm altayib - dimashqa- ta.al'uwlaa - 1414 hu
-  zad almasir fi eilm altafsir lijamal aldiyn 'abu alfaraj eabd alrahman bin ealii bin muhamad aljawzi - ti: eabd alrazaaq almahdi- ta. dar alkitaab alearabii - bayrut- ta. al'uwlaa - 1422 h .
-  'ahkam alquran (alshaafieayi) li'ahmad bin alhusayn bin ealiin bin musaa alkhusrawjirdy alkhirasani, 'abu bakr albayhaqi- qadam lah muhamad zahid alkuthari- ta. maktabat alkhaniji - alqahirati- ta.alithaaniat sanatan 1414 hi - 1994m .
-  'ahkam alquran liaibn alearabii- t: muhamad eabd alqadir eataa- dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan- ta. althaalithat sanatan 1424 hi - 2003 m .
-  mafatih alghayb lil'iimam fakhr aldiyn alraazi - ta. dar 'iihya' alturath alearabii - bayruti-althaalithat sanatan 1420 ha .
-  altafsir alwasit lilzuhaylii - ta. dar alfikr - dimashqa- ta. al'uwlaa sanat - 1422 ha .
-  altafsir almunir fi aleaqidat walsharieat walmanhaj d wahbat bn mustafaa alzuhaylii 3/70- ta. dar alfikr almueasir - dimashqa- ta. althaaniat sanat 1418h .
thanian katab alhadith :-
-  shih al'iimam albukharaa - t: muhamad zuhayr bin nasir alnaasir- ta. dar tawq alnajati- ta.al'uwlaa sanat 1422h, .
-  shih al'iimam muslim - almuhaqaqa: muhamad fuaad eabd albaqi- ta. dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut.
-  subul alsalam lil'iimam alsaneanaa- ta. dar alhadithi.
-  nil al'awtar limuhamad alshuwkani- tahqiqu: eisam aldiyn alsababiti- ta. dar alhadithi, masr- ta.al'uwlaa, 1413h - 1993m .
-  sharah sunan 'abaa dawud lil'iimam shihab aldiyn alrumlaa- ta. dar alfalah lilbahth aleilmii watahqiq altarathi, alfayuwm - jumhuriat misr alearabiati-ta.al'uwlaa sanat 1437h-2016m.
-  sharah alzarqani ealaa muataa al'iimam malik limuhamad bin eabd albaqi bin yusif alzarqani almisrii al'azharii - ta: tah eabd alra'uf saedi- ta. maktabat althaqafat aldiyniat - alqahirati- ta. al'uwlaa sanat 1424h2003m
-  aljamie alkabir lil'iimam alsuyutaa ta: mukhtar 'iibrahim alhayij - eabd alhamid muhamad nada - hasan eisaa eabd alzaahir- tabe al'azhar alsharif, alqahirati-ta. althaaniat sanatan 1426h - 2005m.
-  kanz aleumaal fi sunan al'aqwal wal'afeal lil'iimam eala' aldiyn eali bin husam aldiyn aibn qadi khan alqadiriu alshaadhliu alshahir bialmutaqi alhindii fi kitabih - t: bakri hayani - safwat alsuqaa- ta. muasasat alrisalati- ta. alkhamisati, 1401h/1981m.
-  altaysir bisharh aljamie alsaghir lilmunawaa alqahiraa - ta. maktabat al'iimam alshaafieii - alrayad- ta. althaalithat sanat 1408h - 1988m.
-  musanaf eabdalrazaaq eabd alrazaaq - ti: habib alrahman al'aezami- ta. almaktab al'iislamiu - bayrut- ta. althaaniat sanat 1403h
-  daeif aljamie alsaghir waziadatihu" daeifi"- lil'albanaa - ta: zuhayr alshaawish- ta. almaktab al'iislamii.
-  fid alqadir sharh aljamie alsaghir lilmunawaa alqahiraa 6 / 194- ta.almaktabat altijariat alkubraa - misr - ta. al'uwlaa sanat 1356h .
-  eun almaebud sharh sunan 'abaa dawud limuhamad 'ashraf bin 'amir bin ealiin bin haydar 7 /313- ta. dar alkutub aleilmiat - bayrut -t. althaaniat sanat 1415 h.
-  eumdat alqariy sharh sahih albukharii li'abaa muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabaa alhanfaa - ta. dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut .
-  sunan al'iimam 'abaa dawud - tahqiqu: sheayb al'arnawuwt - mhammad kamil qarah bilali- ta. dar alrisalat alealamiati- ta. al'uwlaa, 1430 hi - 2009 m .
-  almuejam alkabir liltabranaa - ti: hamdi bin eabd almajid alsalafi - ta. maktabat aibn taymiat - alqahirati- ta. althaaniatu.
-  sunan al'iimam altirmadhi- ta. sharikat maktabat wamatbaeat mustafaa albabi alhalabii - masr- ta. althaaniat sanat 1395 ha -1975m .

-     'iirshad alsaari lisharh sahih albukharii li'ahmad bin muhamad bin 'abaa bikr bin eabd almalik alqistalanii alqutaybii almisrii- ta. almatbaeat alkubraa al'amiriati, masr- ta. alsaabieat sanat 1323 h.
-  hashiat alsindi ealaa sunan abn majah limuhamad bin eabd alhadi altatwi, 'abu alhasani, nur aldiyn alsanadii 2/83- ta. dar alfikri, altabeat - althaania .
-  alsunan alkubraa lilbayhaqii lilhafiz 'abi bakr 'ahmad bin alhusayn bin ely albayhaqi- ta. markaz hajr lilbuhuth waldirasat alearabiat wal'iislamiati- ta. al'uwlaa sanat 1432 hi - 2011 m
-  sharah sunan 'abi dawud li'abaa muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabaa alhanafii - ti: 'abu almundhir khalid bin 'iibrahim almasri- ta. maktabat alrushd - alrayad- altabeatu: al'uwlaa, 1420 hi -1999m.
thalithan katub allughat walmaeajim :-
-  : lisan alearab liabn manzur - ta. dar sadir bayrut- ta. althaalithat sanatan 1414h .almuejam alwasit li'iibrahim mustafaa، 'ahmad alzayaati, hamid eabd alqadir, muhamad alnajaar - ta. dar aldaewati.
-  muejam allughat alearabiat almueasirat d 'ahmad mukhtar eabd alhamid eumr- ta.ealam alkatab- ta. al'uwlaa sanat 1429h- 2008 m
-  muejam diwan al'adab lilfarabaa- ti: duktur 'ahmad mukhtar eumr- ta. muasasat dar alshaeb alqahirat ta. sanat 1424 hi - 2003 m
-  altaerifat liljirjanaa ta.dar alkutub aleilmiat bayrut- ta.ala'uwlaa sanat 1403h-1983m
-  muejam lughat alfuqaha' muhamad rawaas qaleaji - hamid sadiq qanibi- ta.dar alnafayis liltibaeat walnashr waltawzie- ta. althaaniati, 1408h - 1988 mi.
-  tahadhib allughat muhamad bin 'ahmad bin al'azharii alharawii - ti: muhamad eawad mureibi- ta. dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut- ta. al'uwlaa sanat 2001m .
-  almisbah almunir alhamawi (2/479)- ta. almaktabat aleilmiat - bayrut
rabiean katab 'usul alfiqhi:-
-  , alwadih fi 'usul alfiqh li'abaa alwafa'i, eali bin eaqil bin muhamad bin eaqil albaghdadi alzafri - ta: alduktur eabd allah bin eabd almuhsn altarki-ta. muasasat alrisalat bayruta-ta. al'uwlaa sanat 1420h-1999m.
-  sharh mukhtasar alrawdat li'abaa alrabie najm aldiyn eabdallah bin eabdalmuhsin altarkaa- ta. muasasat alrisalati- ta. al'uwlaa sanat 1407h- 1987m.
-  albahr almuhit lilzarkashaa- ta. dar alktaybaa- ta.ala'uwlaa sanat 1414h-1994m.
-  'iirshad alfuhul lilshuwkanaa s 5- ta. dar alkitaab alearbaa- ta. al'uwlaa sanat 1419h-1999m .
-  almuafaqat lilshaatibaa - ta: 'abu eubaydat mashhur bin hasan al salman- ta. dar abn eafan- ta. al'uwlaa sanat 1417h/ 1997m
khamisan katab alfiqh alhanfaa :-
-  aldur almukhtar sharh tanwir al'absar wajamie albahaar limuhamad bin ealii bin muhamad alhisny almaeruf bieala' aldiyn alhaskafii alhanafii - ta: eabd almuneim khalil 'iibrahim- ta. dar alkutub aleilmiati- ta. al'uwlaa, 1423hi- 2002m.
-  badayie alsanayie fi tartib alsharayie lieala' aldiyn alkasanaa - ta. dar alkutub aleilmiati- ta. althaaniati, 1406h - 1986m.
-  fath alqadir lilkamal bn alhumaam - ta. dar alfikri.
-  almabsut muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl alsarakhsi- ta. dar almaerifat - bayrut- tarikh alnashr: 1414h - 1993m .
-  , sharah alsayr alkabir lil'iimam alsarukhsaa - ta. alsharikat alsharqiat lil'iielanati, tarikh alnashri: 1971m
-  almuhit alburhanii fi alfiqh alnuemanii li'abaa almaeali burhan aldiyn mahmud bin 'ahmad bin eabd aleaziz albukharii alhanafii - ta: eabd alkarim sami aljundi- ta. dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan-ta: al'uwlaa, 1424 hi - 2004m .
-  albahr alraayiq sharh kanz alraayiq liabn najim almusraa - ta. dar alkitaab al'iislami- ta. althaania .
-  aleinayat sharh alhidayat limuhamad bin muhamad bin mahmud, 'akmal aldiyn albabirati - ta. dar alfikri.
-  majmae aldamanat li'abaa muhamad ghanim bin muhamad albaghdadii alhanafii - ta. dar alkitaab al'iislamii .
-  tariqat alkhilaf fi alfiqh bayn al'ayimat al'aslaf limuhamad bin eabd alhamid al'asmandii - haqaqah waealaq ealayh du/ muhamad zaki eabd albur- ta. maktabat dar altarathi, alqahirat - masr- ta. althaaniati, 1428 hi - 2007 m.
-  altajrid lilqaduwri li'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin jaefar bin hamdan 'abu alhusayn alqaduwri - ti: 'a.du muhamad 'ahmad siraj .. 'a. d eali jumeat muhamad- ta. dar alsalam - alqahiratu- ta. althaaniat sanat 1427 ha- 2006 m .
sadisan katab alfiqh almalkaa :-
-  sharh mukhtasar khalil lilkharshii limuhamad bin eabd allah alkharshii almalikii - ta. dar alfikr liltibaeat - bayrut.
-  mukhtasar khalil lilealamat khalil bin ashaq almalkaa - t: 'ahmad jadi- ta. dar alhadith-alqahirati- altabeatu: al'uwlaa, 1426h -2005mi.
-  manah aljalil sharh mukhtasar khalil limuhamad bin 'ahmad bin muhamad eulaysh - ta. dar alfikr - bayrut- ta. althaaniat sanatan 1409h/1989m.
-  hashiat aldasuqi ealaa alsharh alkabir limuhamad bn earafah aldusuqaa - ta. dar alfikr bayrut, .
-  'ashal almadarik sharh 'iirshad alsaalik fi madhhab 'iimam al'ayimat malik li'abaa bikr bin hasan bin eabd allah alkashnawi - ta. dar alfikr bayrut .
-  bidayat almujtahid li'abaa alwalid muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtibii - ta. dar alhadith - alqahirati- tarikh alnashr: 1425h - 2004 mi.
-  altahdhib fi aikhtisar almudawanat li'abi alqasim muhamad, al'azdi alqayrawani, 'abu saeid aibn albaradhiei almaliki - ta: alduktur muhamad al'amin wuld muhamad salim bin alshaykh- ta. dar albuhuth lildirasat al'iislamiat wa'iihya' altarathi, dibi- ta. al'uwlaa, 1423 hi - 2002 m .
-  nil al'awtar lilshuwkanaa 6/5- t: eisam aldiyn alsababiti- ta. : dar alhadithi, masr- ta. al'uwlaa, 1413h-1993m .
-  alshaamil fi fiqh al'iimam malik litaj aldiyn alsilmii alddamiri alddimyati- t: 'ahmad bin eabd alkarim najib- ta. markaz najibuyh lilmakhtutat wakhidmat altarathu- ta.al'uwlaa sanat 1429h-2008.
-  mawahib aljalil fi sharh mukhtasar khalil lilhitab alrrueyny almaliki- ta. dar alfikri- ta. althaalithat sanatan1412h-1992m .
-  altaj wal'iiklil limukhtasar khalil limuhamad bin yusif bin 'abi alqasim bin yusuf aleabdarii algharnatii - ta. dar alkutub aleilmiati- ta. al'uwlaa, 1416h-1994m
-  almudawanat lil'iimam malik bin 'anas bin malik bin eamir al'asbahii - ta. dar alkutub aleilmiati- ta. al'uwlaa sanat 1415h- 1994m
sabiean katab alfiqh alshaafieaa:-
-  algharar albahiat fi sharh albahjat alwardiat limualifi: zakaria bin muhamad bin 'ahmad bin zakariaa al'ansarii -alnaashir: almatbaeat almimaniati.
-  nihayat almuhtaj 'iilaa sharh alminhaj lishihab aldiyn alrumlaa - ta.dar alfikri, bayrut- t sanat 1404h-1984m .
-  'asnaa almatalib sharh rawd altaalib lilshaykh zakariaa al'ansaraa - ta. dar alkitaab al'iislamii.
-  al'umu lil'iimam alshaafieaa - ta. dar almaerifat - bayrut- sanat alnashr: 1410h/1990m?
-  tuhifat almuhtaj li'ahmad bin muhamad bin ealiin bin hajar alhaytmi - ta. almaktabat altijariat alkubraa bimisr lisahibiha mustafaa muhamad .
-  mughniy almuhtaj limuhamad bin 'ahmad alkhatib alshirbinii alshaafieayru- t .dar alkutub aleilmiati- ta. al'uwlaa, 1415h - 1994m .
-  hashiat aljamal lisulayman bin eumar bin mansur aleajilii al'azhari, almaeruf bialjumli: - ta. dar alfikri.
-  alhawaa alkabir lilmawirdaa- ti: alshaykh eali muhamad mueawad - alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjudi- ta. dar alkutub aleilmiat bayrut- ta.al'uwlaa sanat 1419-1999m
-  almajmue sharh almuhadhab ((mae takmilat alsabakii walmutieii lil'iimam alnawawii - ta. dar alfikr .
-  almuhadhab fi fiqat al'iimam alshaafieii li'abaa ashaq 'iibrahim bin ealiin bin yusuf alshiyrazii - ta. dar alkutub aleilmiati,
thaminan katab alfiqh alhunbulaa :-
-  almughaniy liabn qudamat - ta. maktabat alqahira .
-  'ahkam 'ahl aldhimat liabn qiam aljawziat - t: yusif bin 'ahmad albakri- shakir bin tawfiq alearuri- ta. ramadaa lilnashr - aldamam- ta. al'uwlaa sanat 1418h- 1997m.
-  almubdie fi sharh almuqanie li'iibrahim bin muhamad bin eabd allah bin muhamad aibn muflahi, 'abu 'iishaq - ta.dar alkutub aleilmiata, bayrut - lubnan- ta. al'uwlaa sanat 1418 hi - 1997 mi.
-  kashaaf alqinae limansur bin yunus bin 'iidris albahutaa - ta. dar alkutub aleilmiati.
-  aljawab alkafi: labn qiam aljawziat ta. dar almaerifat - almaghribi- ta. al'uwlaa sanat 1418h - 1997m.
-  zad almuead fi hady khayr aleabaad aibn qiam aljawziat - tu. muasasat alrisalati, bayrut - maktabat almanar al'iislamiati, alkuaytu- ta. alsaabieat waleishrun sanatan 1415h-1994m.
-  al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf lieala' aldiyn 'abu alhasan eali bin sulayman almardawii - ta. dar 'iihya' alturath alearabii.
-  alsharh alkabir ealaa matn almuqanie liaibn qudamat almiqdasaa- ta. dar alkitaab alearbaa.
-  alfurue watashih alfurue limuhamad bin muflah bin muhamad bin mufraji, 'abu eabd allahi, shams aldiyn almuqdisii - ti: eabd allh bin eabd almuhsin alturkiu- ta. muasasat alrisalatit. al'uwlaa sanat 1424 hi - 2003 mi
-  alrawd almurabae sharh zat almustaqnie limansur bin yunis bin salah aldiyn aibn hasan bin 'iidris albahutaa - ta. dar almuayid - muasasat alrisala
-  sharah muntahaa al'iiradat limansur bin yunis bin salah aldiyn abn hasan bin 'iidris albahutaa- ta. ealim alkataba- ta. al'uwlaa sanat 1414hi - 1993m
-  alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmad li'abaa muhamad muafaq aldiyn eabd allah bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat - dar alkutub aleilmiati- ta. al'uwlaa sanat 1414h- 1994m
tasiean katab alfiqh alzaahiraa:-
-  maratib al'iijmae fi aleibadat walmueamalat walaietiqadat li'abaa muhamad eali bin 'ahmad bin saeid bin hazm al'andalusi alqurtubii alzaahiri- ta. dar alkutub aleilmiat - bayrut
-  almuhalaa li'abaa muhamad ealiin bin 'ahmad bin saeid bin hazm alzaahirii - ta. dar alfikr
eashiran kutab eamatan :-
-  altaeayush alsilmii wamasir albashariat lihusayn fahmi mustafaa - ta. aldaar alqawmiat liltibaeati, alqahirati- ta.al'uwlaa sanat eam 1968m.
-  altaqarub waltaeayush mae ghayr almuslimin limuhamad bin hasan eaqil musaa - ta. dar al'andalus alkhadra' .
-  almawsueat alfiqhiat alkuaytiati- altabeat al'uwlaa, matabie dar alsafwat - masra- sanawat altabe likuli almawsueati: (man 1404 - 1427 hu)
-  khtilaf alfuqaha' li'abaa eabd allah muhamad bin nasr bin alhajaaj almarwazi- ta: aldduktur muhammad tahir hakim - ta. 'adwa' alsalaf- alriyadi-ti.al'uwlaa alkamilati, 1420h =2000m.
-  alqada' fi al'iislam muhamad bin eabdalrahman almaeala
-  https://www.alukah.net/sharia/0/95418/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/#ixzz7jhWpPDpw
-  alfiqh al'iislamii wa'adlath da. wahbat alzuhayliu - ta. dar alfikr - swryat - dimashqa- ta. alraabieati.
-  altaswiat bayn alkhusum fi majlis alqada' du/ 'asma' 'ahmad aleuays- 'ustadh alfiqh wa'usulih almusaeid -kuliat aldirasat al'iislamiat walearabiati- dibi- ta. sanat 1427h - 2006m
-      almawsueat alfiqhiat alkuaytiat sadirat eun: wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiat - alkuayt - ta. daralsalasil - alkuaytu- ta.althaania