التعريف بكتاب شرح الجامع الكبير ومؤلفة الإمام أحمد العتابي ومنهجه فيه

المؤلف

كلية الآداب والعلوم الإنسانية جامعة الملك عبد العزيز جدة - المملكة العربية السعودية

المستخلص

الملخص :
الحمد لله وكفى، والصلاة والسلام على النبي المصطفى، وعلى آله ومن بنهجه قد اهتدى، وبعد: هذا بحث للتعريف بالعلامة الإمام أبي نصر أحمد بن محمد بن عمر العتابي، البخاري، رحمه الله (ت:٥٨٦هـ)، ودراسة عن كتابه "شرح الجامع الكبير" وقد اشتمل البحث على مقدمة، ومبحثين وخاتمة وفهرس المصادر والمراجع.
بينت في المقدمة: أسباب اختيار الموضوع، وخطة ومنهج البحث، وفي المبحث الأول: التعريف بصاحب الكتاب . وفي المبحث الثاني: دراسة عن كتاب شرح الجامع الكبير.
وغنيٌّ عن القول أن كتاب "شرح الجامع الكبير" يُعَدُّ مصدرًا أصيلًا للفقه الحنفي؛ إذ هو شرح لأهم متن من المتون المُعوَّل عليها عند السادة الحنفية، وهو كتاب "الجامع الكبير"، للإمام محمد بن الحسن الشيباني V، وقد بذلت فيه كل وسعي في إظهاره بالصورة المطلوبة، سائلةً المولى D أن يتقبله مني، وأن يجعله خالصًا لوجهه الكريم.
واللهَ اسألُ أن ينفع بهذا العمل مؤلِّفَه، وشارِحَه، وقارِئَه،
وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين، وصلى الله وسلم وبارك على عبده ورسوله محمد، وعلى آله وصحبه أجمعين.
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


abn al'uthir, ealii bin 'abi alkaram (1409hi-1989mi), 'asad alghabati, du.ti, birut: dar alfikri.
al'astalu, firas muhamad (1436h-2015mi), alwajiz alwafi bimustalahat almadhhab alhanafii, filastin: rabitat eulama' filastin.
abn 'amir haji, muhamad bin muhamad (1403h-1983mi), altaqrir waltahbir, ta2, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
'iibrahim mustafaa, alzayaati, 'ahmadu; alnajaz, muhamad (da.t), almuejam alwasiti, tahqiqu: majmae allughat alearabiati, dar aldaewati.
albabani, 'iismaeil bin muhamad (da.t), hadiat alearifin 'asma' almualifin wathar almusanifina, du.ti, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
albabirti, muhamad bin muhamad (da.t), aleinayat sharh alhidayati, du.ti, dar alkutub.
albukhari, eabd aleaziz bin 'ahmad (da.t), kashf al'asrar sharh 'usul albizdiwi, du.ti.
albarikati, muhamad eamim (1424hi-2003ma),
albaghdadi, 'ahmad bin ealiin (1422h-2002mi), tarikh baghdad, tahqiqu: bashaar eawad, bayrut: dar algharb al'iislamii.
albikri, eabd allh bin eabd aleaziz (1403ha), muejam ma astuejim min 'asma' albilad walmawadiei, ta3, bayrut: dar alkutub.
blut, eali dafira (1422h-2001mi), muejam altaarikh "alturath al'iislamii fi maktabat alealam almakhtutat walmatbueati", turkia: dar aleaqabati.
al burnu, muhamad sidqi (1416h-1996mi), alwajiz fi 'iidah qawaeid alfiqat alkuliyati, ta4, bayrut: muasasat alrisalati.
albayhaqi, 'ahmad bin alhusayn (1424hi-2003mi), alsunan alkubraa, tahqiqu: muhamad eataa, ta3, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
altiftazani, maseud bn eumar (da.t), sharh altalwih ealaa altawdihi, du.ta, masra: maktabat sabih.
altahanwi, zafar 'ahmad (1404hi-1984mi), qawaeid fi eulum alhadithi, tahqiqu: eabd alfataah 'abu eabd allah, ta5, alriyad.
aljirjani, ealiu bin muhamad (1403h-1983mi), altaerifati, tahqiqu: jamaeat min aleulama'i, bayrut: dar alkutub aleilmiati. aljasasi, 'ahmad bin eali (1414h-1994mi), alfusul fi al'usuli, ta2, wizarat al'awqaf alkuaytiati. aljasasi, 'ahmad bin ealiin (1431h-2010ma), sharh mukhtasar altahawi, tahqiqu: majmueat min almuhaqiqina, dar albashayir al'iislamiati. aljawhari, 'iismaeil bin hamaad (1407h-1987mi), alsihah taj allughatuasahaah alearabiat, tahqiqu: 'ahmad eabd alghafur, ta4, bayrut: dar almalayini. abn 'abi hatama, eabd alrahman bin muhamad (1271h-1952mi), aljurh waltaedili, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii. haji khalifata, mustafaa bin eabd allh (1941mi), kashaf alzunun ean 'asamay alkutub walfununa, du.ta, baghdadu: maktabat almuthnaa. aibn hajara, 'ahmad bin ealiin (1415h), al'iisabah fi tamyiz alsahabati, tahqiqu: eadil eabd almawjud, waeali mueawad, bayrut: dar alkutub aleilmiati. abn hajar, 'ahmad bin ealiin (1996mi), taejil almanfaeat bizawayid rijal al'ayimat al'arbaeati, tahqiqu: 'iikram allah 'iimdad, bayrut: dar albashayir.
abn hajar, 'ahmad bn ealiin (1406hi-1998mi), taqrib altahdhib, tahqiqu: muhamad eawamatu, surya: dar alrashid.
alhasakafi, muhamad bin eali (1423h-2002mi), aldur almukhtar sharh tanwir al'absari, tahqiqu: eabd almuneim khalil, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
alhafnawi, muhamad abrahim (1430hi-2009mi), alfath almubayn fi taerif mustalahat alfuqaha' wal'usuliiyna, ta3, alqahirata: dar alsalam.
alhamwy, shihab aldiyn yaqut bin eabd allh (1995mu), muejam albildan, ta2, bayrut: dar sadir.
alhimyry, muhamad bin eabd allh (1980mi), alrawd almietar fi khabar al'aqtar, tahqiqu: 'iihsan eabaas, ta2, bayrut: muasasat nasir lilthaqafati.
abn khalkan, 'ahmad bin muhamad (1971mi), wafayat al'aeyan wa'anba' 'abna' alzaman, tahqiqu: 'iihsan eabaas, bayrut: dar sadr.
aldhahabi, muhamad bin 'ahmad (1408h), manaqib al'iimam 'abi hanifat wasahibayhi, tahqiqu: muhamad alkuthari, 'abu alwafa' al'afghani, ta3, haydar abad: lajnat 'iihya' almaearif alnuemaniati.
aldhahabi, muhamad bin 'ahmad (1405h-1985ma), sayr 'aelam alnubala'i, tahqiqu: shueayb al'arnawuwta, ta3, dimashqa: muasasat alrisalati.
aldhahabi, muhamad bin 'ahmad (2002ma), tarikh al'iislam wawafayat almashahir wal'aealami, tahqiqu:alduktur bashaar eawadi, dar algharb al'iislamii.
alraazi, muhamad bin 'abi bakr (1420hi- 1999mu), mukhtar alsahahi, tahqiqu: yusuf alshaykha, ta5, bayrut: almaktabat aleasriati.
alraazi, muhamad bn eumar (1418hi-1997mi), almahsuli, tahqiqu: da/tuh aleulwani, ta3, muasasat alrisalati.
alzubaydi, muhamad bin muhamad (da:t), taj alearus, tahqiqu: majmueat min almuhaqiqina, du.ta, dar alhidayati.
alzarkashi, muhamad bin eabd allh (1376h-1957mi), alburhan fi eulum alqurani, tahqiqu: muhamad 'abu alfadla, du.ti, bayrut: dar almaerifati.
alzarkashi, muhamad bin eabd allh (1405hi-1985mi), almanthur fi alqawaeid alfiqhiati, ta2, wizarat al'awqaf alkuaytiati.
alzarkashi, muhamad bin eabd allh (1414hi-1994mi), albahr almuhit fi 'usul alfiqhi, du.ti, dar alkitibi.
alzarkali, khayr aldiyn bn mahmud (2002mi), al'aelami, ta15, dar aleilm lilmalayini.
'abu zahrata, muhamad (da.t), 'abu hanifat hayatah waeasruh arawuh wafiqahuhu, ta2, dar alfikr alearabii.
alziylei, eabd allh bin yusuf (1418h-1997ma), nasb alraayat li'ahadith alhidayti, tahqiqu:muhamad eawamuhu, bayrut: muasasat alrayan.
alziylei, euthman bin eali (1313hi), tabyin alhaqayiq sharh kanz aldaqayiqi, alqahirati: almatbaeat alkubraa al'amiriati.
alsakhawi, muhamad bin eabd alrahman (1405-1985mi), almaqasid alhasanat fi bayan kathir min al'ahadith almushtahirat ealaa al'alsinati, tahqiqu: muhamad euthman alkhushta, bayrut: dar alkitaab alearabii.
alsarukhisi, muhamad bin 'ahmad (da:t), 'usul alsarakhisi, tahqiqu: 'abi alwafa' al'afghani, bayrut: dar almaerifati.
aibn saedu, muhamad albaghdadii (1410h-1990mi), altabaqat alkubraa, tahqiqu: muhamad eabd alqadir, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
saedi 'abu habib (1408h-1988mi), alqamus alfiqhi, ta2, dimashqa: dar alfikri.
alssughdy, eali bin alhusayn (1404hi-1984mi), alnitif fi alfatawaa, tahqiqu: salah aldiyn alnaahi, ta21, bayrut: muasasat alrisalati.
alsamirqandi, muhamad bin 'ahmad (1414h-1994mi), tuhfat alfuqaha'i, ta2, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
alsameani, eabd alkarim bin muhamad (1382h-1962mi), al'ansab, tahqiqu: eabd alrahman alyamani waghayruhu, haydar abad: majlis dayirat almaearif aleuthmaniati.
alssighnaqy, alhusayn bin ealiin (1422h-2001mi), alkafi sharh albuzudii, tahqiqu: sayid muhamad, maktabat alrushdi.
alsiynawni, hasan bin eumar (1928mi), al'asl aljamie li'iidah aldarar almanzumat fi silk jame aljawamiei, tunus: matbaeat alnahdati.
alsuyuti, eabd alrahman bin 'abi bakr (1403hi), tabaqat alhafazi, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
alsuyuti, eabdalrahman bin 'abi bakr (1394h-1974mi), al'iitqan fi eulum alqurani, tahqiqu: muhamad 'abu alfadal, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi.
alsuyuti, eabd alrahman bn 'abi bakr (1411hi-1990mi), al'ashbah walnazayir, dar alkutub aleilmiati.
alsuyuti, eabd alrahman bin 'abi bakr (1418hi -1998mi), almuzhar fi eulum allughat wa'anwaeuha, tahqiqu: fuad eali, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
alsuyuti, eabd alrahman bin 'abi bakr(1431h-2010 mi), tazyin almamalik bimanaqib al'iimam malka, tahqiqi: hisham alhasani, almaghribi: dar alrasha alhadithati.
alshaatibi, 'iibrahim bin musaa (1417hi-1997mi), almuafaqati, tahqiqu: mashhur abn hasana, dar abn eafan.
alshaafieayi, muhamad bin 'iidris (1410h-1990mi), al'umu, du.ti, bayrut: dar almaerifati.
alshuwkani, muhamad bin eali (1419-1999ma), 'iirshad alfuhul 'iilaa tahqiq alhaqi min eilm al'usulu, tahqiqu: 'ahmad eazw einayata, dar alkitabi.
alshiybani, muhamad bin alhasan (1356h), aljamie alkabir, haydar abad.
alshiybani, muhamad bin alhasan (1403hi), alhujat ealaa 'ahl almadinati, tahqiqu: mahdi alkilani, ta3, bayrut: ealim alkutub.
alshiyrazi, 'iibrahim bin ealii (1970mi), tabaqat alfuqaha'i, tahqiqu: 'iihsan eabaas, bayrut: dar alraayid alearabii.
al'iistakhari, 'iibrahim bin muhamad (da.t), almasalik walmamalika, du.ta, alqahirati: alhayyat aleamat liqusur althaqafati.
alsafadii, khalil bin 'aybak (1420hi- 2000mi), alwafi balufyat, tahqiqu: 'ahmad al'arnawuwta, waturki mustafaa, du.ta, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
alssaymry, alhusayn bin ealiin (1305h-1985mi), 'akhbar 'abi hanifat wasahibayhi, ta2, bayrut: ealim alkutub.
altahtawi, 'ahmadibn muhamad (1418h-1997ma), hashiat altahtawi ealaa maraqi alfalahi, tahqiqu: muhamad alkhalidi, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
alzafiri, maryam muhamad (1422h-2002mi), mustalahat almadhahib alfiqhiat wa'asrar alfiqh almarmuz fi al'aelam walkutub walara' waltarjihati, bayrut: dar aibn hazm.
abn eabdin, muhamad 'amin (1412hi-1992mi), radi almuhtar ealaa aldiri almukhtar, ta2, bayrut: dar alfikri.
aibn eabdin, muhamad 'amin (1422h-2000mi), sharh euqud rasm almufti, ta2, haydar abad: markaz taweiat alfiqh al'iislamii.
aibn eabd albur, yusif bin eabd allah (da.t), aliantiqa' fi fadayil althalathat al'ayimat alfuqaha'i, malik walshaafiei wa'abi hanifata, du.ti, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
aibn eabd alhaq, eabd almumin bn shamayil (1412ha), marasid aliatilae ealaa 'asma' al'amkinat walbiqaei, bayrut: dar aljil.
aleaskari, alhasan bin eabd allah (da:t), alfuruq allughawiatu, tahqiqu: muhamad 'iibrahim, du.ta, alqahirata: dar aleilm walthaqafati.
eumar kahalati, (da.t), muejam almualifina, du.ti, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
aleayni, mahmud bin 'ahmad (1420-2000mi), albinayat sharh alhidayati, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
alghazali, muhamad bin muhamad (1413h-1993mi), almustasfaa, tahqiqu: muhamad eabd alsalami, dar alkutub aleilmiati.
alghazi, taqi aldiyn bin eabd alqadir (da.t), altabaqat alsuniyat fi tarajim alhanafiati, du.ti.
abn faris, 'ahmad bin faris (1423h -2002ma), maqayis allughati, tahqiqu: eabd alsalam muhamadu, atihad alkitaab alearabi.
alfayruzabadi, muhamad bin yaequb (1426h-2005mi), alqamus almuhiti, tahqiqu: maktab alturath fi muasasat alrisalati, ta8, bayrut: muasasat alrisalat liltibaeat walnashr waltawziei.
alfiuwmi, 'ahmad bin muhamad (da.t), almisbah almunir fi ghurayb alsharh alkabira, du.ti, bayrut: almaktabat aleilmiati.
aibn qadamata, eabd allah bin 'ahmad (1423h-2002ma), rawdat alnaazir wajnat almanazir fi 'usul alfiqh ealaa madhhab al'iimam 'ahmad bin hanbal, ta2, muasasat alrayaan liltibaeat walnashri.
alqaduri, 'ahmad bin muhamad (1427h-2006 mi), altajridi, tahqiqu: muhamad sraji, eali jumeat, ta2, alqahirati: dar alsalam.
alqarafi, 'ahmad bin 'iidris (1416h-1995mi), nafayis al'usul fi sharh almahsuli, tahqiqu: eadil 'ahmadu, eali mueawad, maktabat nizar: mustafaa albazi.
alqurashi, eabd alqadir bin muhamad (da.t), aljawahir almadiat fi tabaqat alhanafiati, du.ta, kratshi: mir muhamad khanat.
abn qatlubgha, zayn aldiyn qasim (1413h-1992mi), taj altarajim, tahqiqa: muhamad khayr ramadan, dimashqa: dar alqalami.
abn alqaysarani, muhamad bin tahir (1282hi-1865mi), al'ansab almutaqafat fi alkhati almutamathilat fi alnuqt waldabta, tahqiqu: di yunji, da. ta, lidn: bril.
alkasani, 'abu bakr bn maseud (1406hi-1986mi), badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, ta2, dar alkutub aleilmiati.
abn kathirin, 'iismaeil bn eumar (1407hi-1986mi), albidayat walnihayatu, du.ti, dar alfikri.
alkarabisi, 'asead bin muhamad (1402h-1982mi), alfuruq, tahqiqu: du. muhamad tamum, wizarat al'awqaf alkuaytih.
alkuthri, muhamad zahid (1418h-1998ma), bulugh al'amani fi sirat muhamad bin alhasan alshaybani, du.ti, almaktabat al'azhariati.
allaknawi, muhamad eabd alhayi (1324h), alfawayid albahiat fi tarajim alhanafiati, eaniy bitashihihi: muhamad badr aldiyn, masra: matbaeat dar alsaeadati.
allaknawi, muhamad eabd alhayi (1426hi-2005mi), altaeliq almumajid ealaa muataa muhamad, tahqiqu: taqi aldiyn alnadawi, ta4, dimashqa: dar alqalami.
almawirdi, ealiun bin muhamad (da.t), al'ahkam alsultaniatu, du.ta, alqahirata: dar alhadithi.
abn mazata, mahmud bn 'ahmad (1424h-2004mi), almuhit alburhani, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
makhlufu, muhamad bin muhamad (1424h-2003ma), shajarat alnuwr alzakiat fi tabaqat almalikiati, euliq ealayhi: eabd almajid khayali, lubnan: dar alkutub aleilmiati.
almarghinany, eali bin 'abi bakr (da.t), alhidayat fi sharh bidayat almubtadi, tahqiqu: talal yusif, du.ti, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
almtrrazy, nasir bin eabd alsayid (da:t), almaghrib fi tartib almuearibi, du.ti, dar alkitaab alearabii.
malaa khasru, muhamad bin framarz (da.t), darar alhukaam sharh gharr al'ahkami, du.ti, dar 'iihya' alkutub alearabiati.
abn manzurin, muhamad bin makram (1414hi), lisan alearabi, ta3, bayrut: dar sar.
almusili, eabd allh bin mahmud (1356h-1937mi), aliakhtiar, du.ti, bayrut: almaktabat aleilmiatu.
almaydani, eabd alghanii bin talib (da.t), allabab fi sharh alkitabi, tahqiqu: mahmud 'amin alnawawi, dar alkitaab alearabii.
abn alnajaar, muhamad bin 'ahmad (1418ha-1997ma), sharh alkawkab almunir, tahqiqu: muhamad alzuhayli, nazih hamadi, ta2, maktabat aleabikan.
abn najim, zayn aldiyn bin 'iibrahim (da.t), albahr alraayiq sharh kanz aldaqialaqa, ta2, dar alkitaab al'iislamii.
alnadawi, eali 'ahmadu, (1414h-1994mi), al'iimam muhamad bin alhasan alshaybaniu nabighat alfiqh al'iislamii, dimashqa: dar alqalami.
abn alnidim, muhamad bn 'iishaqa, (1417h-1997mi), alfahrist, tahqiqu: 'iibrahim ramadan, ta2, bayrut: dar almaerifati.
alnasfi, eumar bin muhamad (1311ha), talabat altalabati, du.ta, baghdadu: maktabat almuthnaa.
alnasfi, eabd allh bin 'ahmad (1432h-2011mi), kanz aldaqayiqi, tahqiqu: 'a. da.sayid bikidashi, ta1, dar albashayir al'iislamiati.
alnaqiba, 'ahmad bin muhamad (1422h-2001mi), almadhhab alhanafiu marahiluh watabaqatuhu, dawabituh wamustalahatuhu, khasayisuh wamualafatuhi, alrayada: maktabat alrushdi.
alnuwawiu, yahyaa bin sharaf (1412h-1991m), rawdat altaalibin, tahqiqu: zuhayr alshaawish, ta3, bayrut: almaktab al'iislamia.
abn alhamami, muhamad bin eabd alwahid (da.t), fath alqudir, du.ti, dar alfikri.
wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamia (1404h), almawsueat alfiqhiat alkuaytiati, alkuaytu: dar alsalasilu.
alyaequbi, 'ahmad bin 'iishaq (1422h), albildan, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
'abu yueli, muhamad bin alhusayni, (1410hi-1990mi),