إدلة الإثبات الجنائى في الفقه الإسلامي " القرائن والقسامة واليمين والكتابة "

المؤلف

أستاذ القانون الجزائى المساعد بقسم الحقوق -كلية الدراسات الإنسانية والإدارية كليات عنيزة الأهلية – المملكة العربية السعودية

المستخلص

الملخص :
يتضمن هذا البحث دراسة كل من القرائن والقسامة واليمين والكتابة باعتبارها من أدلة الإثبات الجنائى في الفقه الإسلامي، وأبرزنا في مقدمة البحث أن العلاقة بين توقيع العقوبة على الجانى وبين أدلة الإثبات – التي يتطلبها أي نظام قانونى ما لإثبات نسبة ارتكاب الجريمة للمتهم – هي علاقة لا يحتاج وضوحها إلى كثير بيان، فإذا لم تقتنع المحكمة اقتناعاً تاماً لا تشوبه أدنى شائبة من شك بارتكاب المتهم للجريمة التي يُحَاكم من أجلها، فإنها لا يُمكنها الحكم عليه بالعقوبة المقررة لها..وأوضحنا أن دراسة قواعد الإثبات – في أي نظام قانونى – تبين مدى رغبة الشارع في تضييق أو توسيع نطاق الحالات التي يمكن أو يجب أن توقع فيها عقوبة معينة لارتكاب سلوك إجرامى ما، لأن قواعد الإثبات الجنائى لا ترمى فقط إلى إثبات إدانة الجانى، بل تستهدف أيضاً بالقدر نفسه إثبات براءة المتهم، وذات الشئ ينطبق على القواعد المقررة للإثبات الجنائى الإسلامي التي وُصِفت بأنها تستهدف إثبات صحة الادعاءات في صورها المختلفة بدرجة كبيرة من اليقين، ليتبين على أساسها صحة إسناد الفعل الإجرامى إلى شخص ما، أو تبرأ ساحته من الاتهام بارتكابه..
وتطرقنا في هذه الدراسة إلى الطرق الرئيسية للإثبات في الفقه الجنائى الإسلامي التي هي لقرائن أو الدلائل المُفَادة من الواقع أو من ظروف الدعوى فضلاً عن القسامة، واليمين، والكتابة التي من الممكن أن تكون دليلاً لبيان إدانة المتهم أو براءته مما نُسب إليه.
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  • awlaan kutub altafsir walhadith
    katab altafsir waeulumuh
    •   al'iimam eabd allah muhamad bin 'ahmad al'ansarii alqurtibii: "aljamie li'ahkam alqurani" alnaashir kitab alshaebi.
    •   al'iimam muhamad bin jarir altabraa:" tafsir altubraa almusamaa jamie albayan ean tawil aa alqurani" dabt watahqiq wataeliq alduktur bashaar eawad maeruf waeisam faris alhiristanaa altabeat al'uwlaa 1415h/1994m muasasat alrisalat bayrut.
    katab alhadith waeulumuh
    •   'abi eabd allah muhamad bin 'iismaeil bin 'iibrahim albukhari: "sahih albukharii" altabeat al'uwlaa 1423 - 2002, alnaashir dar bin kathir liltibaeat walnashr waltawzie dimashq - bayrut.
    •   al'iimam alhafiz 'ahmad bin ealiin bin hajar aleasqalani"fath albari bisharh sahih albukharaa" altabeat althaaniat eam 1407h-1987m alnaashir dar alrayaan liltarathi.
    •   al'iimam 'abi alhasan muslim bin alhajaaj alqushayrii alniysaburi: "sahih muslamun" bitashih muhamad fuad eabd albaqaa bialqahirat altabeat al'uwlaa 1412h-1991m
    •   mahii aldiyn yuhyi eali bin sharaf hazm alnawwii: "sahih muslim bisharh alnawawii", bidun tarikh nashra, alnaashir almatbaeat almisriat wamaktabatiha.
    •   al'iimam 'abi eisaa muhamad bin eisaa bin surata: "sunan altirmidhii almusamaa aljamie alsahih "tahqiq washarh nukhbat min eulama' al'azhar altabeat althaaniat eama1398h -1978m alnaashir mustafaa albabaa alhalbi.
    •   'abu dawud sulayman bin al'asheath alsajistaniu al'azdi: sunan 'abi dawuda" rajieh wadabtah waealaq ealayh / muhamad muhi aldiyn eabd alhamid alnaashir dar alfikri.
    •   alhafiz bin eabd alrahman 'ahmad bin shueayb bin ealiin bin sanan bin bahr alnasayiyu: "sunin alnasayia" bisharh alhafiz jalal aldiyn alsiyuti, tabeat eam1348h-1930m alnaashir dar alfikr bayrut.
    •   alhafiz 'abaa eabd allh muhamad bn yazid alqizwaynaa abn majata: "sunan abn majata" rajaeh wadabtah waealaq ealayhi/ muhamad fuaad eabd albaqaa alnaashir dar alfikr alearbaa.
    •   alhafiz 'abaa eabd allah muhamad bin eabd allah alhakim alnnysaburaa:" almustadrak ealaa alsahihayn " dirasat watahqiq mustafaa eabd alqadir eataa, tabeat eam 1422h -2002 alnaashir dar alkutub aleilmiat - bayrut.
    •   al'iimam ealaa bin eumar aldaaraqitnaa:" sunan aldaaraqutnaa " tabeat 1432h -2011 alnaashir dar bin hazm.
    •   al'iimam 'abu bakr 'ahmad bin alhusayn bin ealaa albihiqaa:" alsunan alkubraa " tahqiq muhamad eabd alqadir eataa, tabeat eam 1424h -2003m alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut.
    •   'abu bakr 'ahmad bin alhusayn bin ealaa albihiqaa:" alsunan alsughraa" tahqiq alduktureabd almuetaa 'amin qalaejaa tabeat eam 1410h -1989m alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut.
    •   alhafiz 'abaa alhasan ealaa bin 'abaa bikr sulayman alshaafieaa nur aldiyn alhaythmaa:" majmae alzawayid wamanbae alfawayidi" tahqiq husayn salim aldaaranaa altabeat li'uwlaa 1436h -2015 dar alminhaj lubnan bayrut.
    •   jamal aldiyn eabd allh bin yusuf alzayeali:" nasb alraayat fi takhrij 'ahadith alhidaya " altabeat al'awali 1415h -1995m alnaashir dar alhadithi.
    •   eabd allah bin muhamad bin 'iibrahim 'abaa shibat:" musanaf abn 'abaa shiba " altabeat al'uwlaa eam 1428h -2008m alnaashir alfaruq alhadithat liltabe walnashri.
    •   eabd alraaziq bin humam alsuneanaa:" musanaf eabd alraaziqi" altabeat al'uwlaa eam 1436h -2015 alnaashir dar altaasili.
    •   almubarak bin muhamad aljuzraa bin al'uthira:" alnihayat fi gharayb alhadith wal'athar " almuhaqiq tahir 'ahmad alzaawaa - tabeat eam 1383h -1963m alnaashir almaktabat al'iislamiat 3/163
    •   al'iimam /eabd alrahman bin shihab aldiyn zayn aldiyn 'abu alfaraj aibn rajab alhanbali: " jamie aleulum walhukm fi sharh khamsin hadithan min jawamie alkalm " tahqiq / mahir yasin alfahla, altabeat al'uwlaa eam 1429h/2008m alnaashir dar bin kathir.
    thanyaan: katab alfiqh al'iislamaa
    ('a‌)        kutab alfiqh alhanfaa
    •   alshaykh zayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamad alshahir bi abn najim:" al'ashbah walnazayriealaa madhhab 'abaa hanifat alnueman " altabeat al'uwlaa 1419hi -1999m alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut.
    •   alealaamat 'iibrahim bin muhamad bin 'iibrahim alhulaa alhanfaa:" multaqaa al'abhar " dar alkutub aleilmiat bayrut
    •   al'iimam mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin alhusayn almaeruf bibadr aldiyn aleaynaa alhanfaa:"albinayat sharh alhidaya " tahqiq 'ayman salih shaeban - altabeat al'uwlaa 1420h -2000 m alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut
    •   ------------------- abn najimi: "albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiqi" tabeatan eam 1418hi -1997 alnaashir dar alkutub aleilmiat - bayrut
    •   wal'iimam muhamad bin ealaa bin muhamad bin eabd alrahman alhunfuqaa alhasikifaa:"aldir almukhtar sharh tanwir al'absar wajamie albahari" tabeat eam ta1423hi -2002m alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut
    •   'abi bakr muhamad bn sahl alsarakhsi: "almabsuta" altabeat althaaniat alnaashir dar almaerifat bayrut.
    •   al'iimam eala' aldiyn 'abi bakr maseud alkasani: "badayie alsanayie fi tartib alsharayie " altabeat al'uwlaa eam 1328h alnaashir almitbaeat aljamaliat bialqahirati.
    •   alealaamat / muhamad bin eabd alwahid bin kamal aldiyn bin alhamam: " sharh fath alqadir ealaa alhidayat - sharh bidayat almubtadaa" almuhaqaq / eabd alraaziq ghalib almahdaa tabeat eam 1424h -2003m alnaashir dar alkutub aleilmia
    •   al'iimam / zayn aleabidin 'iibrahim alshahir biabn najim almasraa: " ghamz euyun albasayir sharh al'ashbah walnazayir - sharah mawlana alsayid 'ahmad bin muhamad alhanfaa alhamwaa - rahimah allah taealaa " altabeat al'uwlaa eam 1405h -1985m alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut.
    •   alealaamat / euthman bin ealaa alziyaelaa:"tibiayn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq - wabihamishih hashiat alshulbaa " tabeat eam 1314h alnaashir almatbaeat al'amiriat alkubraa bibulaq
    (b) katab alfiqh almalkaa
    •   al'iimam malik bin 'anas ('iimam almadinati): " almuataa " bitashih wataeliq muhamad fuad eabd albaqi t eisaa alhalbi.
    •   ----------------- : " almudawanat alkubraa" t matbaeat alsifarat bialqahirat sanat 1323h.
    •   al'iimam muhamad earafat aldusuqaa " hashiat aldusuqaa ealaa alsharh alkabir li'abaa albarakat saydi 'ahmad aldardir " tabeat eisaa albabaa alhalabii washarikah.
    •   al'iimam / muhamad bin 'ahmad bin rashd:"bidayat almujtahid wanihayat almuqtasidi" tahqiq muhamad subhi halaaq tabeat eam 1415h -1994m alnaashir maktabat abn taymia
    •   alealaamat / 'ahmad bin muhamad alsaawaa - almalkaa:" bilughat alsaalik li'aqrab almasalik 'iilaa madhhab al'iimam malik - almaeruf bihashiat alsaawaa ealaa alsharh alsaghiri" tabeat eam 1372h -1952m alnaashir dar alkutub aleilmia
    •   abin eabd allh bin muhamad bin eabd alrahman altarabulsii almaghribii almaeruf bialkhatabi: "mawahib aljalil lisharh mukhtasar khalil" maktabat alnajah ta3 - 1412, alnaashir dar alfikri.
    •   muhamad bin 'ahmad bin jazaa algharnataa:" "alqawanin alfiqhia " bidun tarikh nashra.
    •   al'iimam / 'iibrahim shams aldiyn muhamad bin farhun alyaeumraa - almalkua -abn farhuna:" tabsirat alhukaam faa 'usul al'aqdiat wamanahij al'ahkam " tabeat eam 1423hi -2003m alnaashir dar ealam alkutub lilnashr waltawzie
    •   shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris almaeruf bialqarafi:" aldhakhira " tahqiq muhamad hajiy wasaeid 'aerab wamuhamad 'abukhibzat altabeat al'awaliu eam 1994m.
    •   shihab aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin 'iidris almaeruf bialqarafi:" alfuruq" tahqiq / eumar hasan alqiam altabeat al'awaliu eam 1424h -2003 m alnaashir muasasat alrisalat nashirun
    •   muhamad bin 'ahmad algharnatiu abn jazaa:" alqawanin alfiqhia " alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut.
    (ja‌)        kutab alfiqh alshaafieaa
    •   -----------------: " 'ahkam alquran " jamaeah al'iimam 'abubikr 'ahmad bin alhusayn bin eali bin eabd allah aibn musi albayhaqi alnaysaburaa, jameah wahaqaqah warajieah waealaq ealayh kulun min / alshaykh eabd alghani eabd alkhaliq, alshaykh muhamad sharif sukar altabeat al'awalia 1410h -1990m alnaashir dar 'iihya' aleulum bayrut.
    •   alealaamat eabd alrahim bin alhasan al'iisnawaa - alshaafieaa:" nihayat alsuwl sharah minhaj alwusul " wamaeah kitab minhaj alwusul alaa ealam alwusuli" lilealaamat eabd allah bin eumar bin muhamad bin ealaa alshshyrazaa nasir aldiyn albaydawaa - alnaashir ealim alkutub
    •   al'iimam zakariaa bin muhamad bin zakariaa al'ansaraa:" 'asnaa almatalib fi sharh rawd altaalib " almuhaqiq muhamad alzahwaa alghamrawaa tabeat eam 1313h
    •   shams aldiyn muhamad bin 'ahmad bin hamzat alramli: " nihayat almuhtaj sharh alminhaj "tabeat eam 1404hi -1984m alnaashir dar alfikr aleurbaa bayrut
    •   al'iimam / muhamad bn 'iidris alshaafieii -sahib almadhhaba: " al'um" tabeat eam 1388h -1968 alnaashir dar alshaeb
    •    walealaamat / 'abu alhasan ealiin bin muhamad bin habib almawardii albasriu:" alhawaa alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieii " tabeat eam 1419h -1999m alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut
    •   alealaamat 'abaa alqasim ealaa bin muhamad bin 'ahmad alrujaa alsamnanaa:"rudat alqudaat watariq alnajaa " haqaqaha waqadam laha aldukturu/ salah aldiyn alnaahaa - altabeat althaaniat eam 1404h -1984m - alnaashir muasasat alrisala
    •   'abu 'iishaq 'iibrahim alshiyrazi alfayruz 'abadi:" almuhadhab fi alfiqh alshaafieii", matabie dar alkutub alearabiat bialqahirat sanat 1333h.
    •   shams aldiyn muhamad bin muhamad alkhatib alsharbinaa:" al'iiqnae fi hali 'alfaz 'abaa shujae - shafieaa almadhhab " tahqiq kulin min alshaykh ealaa muhamad mueawad, walshaykh / eadil 'ahmad eabd almawjud alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut.
    •   shams aldiyni, muhamad bin 'ahmad alkhatib alshirbiniu alshaafieiu:"mighni almuhtaj 'iilaa maerifat 'alfaz alminhaji" alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut
    •   al'iimam yahyaa bin sharaf alnawawiu muhi aldiyn 'abu zakariaa " almajmue sharah almuhadhabi" altabeat al'uwlaa tawzie almaktabat alealamiat bialfajaalati.
    •   shihab aldiyn muhamad 'ahmad alramli almanufiu almisriu al'ansariu (almaeruf bialshaafieayi alsaghiri):" nihayat almuhtaj 'iilaa sharh alminhaj " tabeat 1967 alnaashir eisaa albabaa alhalabii
    •   alealaamat / 'ahmad bin muhamad bn ealaa bin hajar alhaythmaa:"tahifat almuhtaj faa sharh alminhaji" tabeat eam 1357hi -1938m alnaashir almaktabat altijariat alkubraa
    •   al'iimam / 'iibrahim bin muhamad bin 'ahmad albajuraa" hashiat albajuriu ealaa sharh alealamat aibn qasim alghazaa ealaa matn 'abaa shujae " alnaashir dar alminhaj
    •   alealaamat badr aldiyn muhamad bin bihadir bin eabd allah alshaafieaa - alzarkashaa:" albahr almuhit fi 'usul alfiqh " qam bitahririh alshaykh eabd alqadir eabd allah aleanaa warajaeah alduktur / eumar sulayman al'ashqar altabeat althaaniat eam 1413h -1992m alnaashir dar alsafwat bialghardaqa
    (da‌)       katab alfiqh alhunblaa
    •   'abi muhamad eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bin qudaamahu: "almighni" bitashih aldukturu/ muhamad khalil hirasata, maktabat abn taymih litibaeat wanashr alkutub alsalafiat bialharam masr.
    •   muafaq aldiyn abn muhamad bin eabd allah aibn qudaamuh almaqdisi: "almuqaniea" bitahqiq alduktur eabd allah altarkua, alnaashir dar hajar bialriyad - altabeat al'uwlaa 1417h -1996.
    •   abin faraj eabd alrahman aibn qudaamuh almaqdisi: "alsharh alkabiri" bihamish almuqanie tahqiq alduktur/ eabd allah altarkua, alnaashir dar hajar bialriyad - altabeat al'uwlaa 1417h -1996.
    •   abin rajab alhunbulaa faa alqawaeid faa alfiqh al'iislamaa alnaashir dar almaerifat bayrut.
    •   'abu alhasan eali bin sulayman bin 'ahmad almardawi:" al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf " tahqiq alduktur/ eabd allah altarkaa, alnaashir dar hajar bialriyad - altabeat al'uwlaa 1417h -1996.
    •   'abu alhasan eali bin sulayman bin 'ahmad almardawii:" al'ahkam alsultaniat walwilayat aldiyniatu", alnaashir dar bin khaldun bial'iiskandariat -msr.
    •   alealaamat mansur bin yunis bin 'iidris albahutaa:" sharah muntahaa al'iiradat " tahqiq alduktur / eabd allah bin eabd almuhsin alturkaa - altabeat al'uwlaa 1421h -2000 m -alnaashir muasasat alrisalati.
    •   alshaykh mustafaa alsuyutaa alrahibanaa:" mutalib 'uwli alnahaa fi sharh ghayat almuntahaa " altabeat al'uwlaa 1381 hi -1961m
    •   al'iimam 'abaa eabd allah muhamad bin 'abaa bikr bin 'ayuwb aibn alqiam aljawziati:" alturuq alhakmiat fi alsiyasat alshareiati" tahqiq nayif bin 'ahmad alhamd - bidun tarikh nashra, alnaashir dar ealam alfawayidi.
    •   mansur bin yunis bin 'iidris albuhutiu:" kashaf alqinae ean matn al'iiqnae " alnaashir maktabat alnasr alhadithat bialriyad.
    •   burhan aldiyn 'iibrahim bin muhamad bin eabd allh bin muflaha:"almubdie sharh almuqanae " tabeat eam 1423hi 2003m alnaashir ealim alkutub
    (ha‌)       kutab alfiqh alzaahraa
    •   eali bin 'ahmad bin saeid abn hazam alzaahiri:"almahaliy" tashih hasan zidan talabat t 1388hi maktabat aljumhuriat alearabiat bimasr.
    (w‌)        katab eamat faa alfiqh wa'usulih aleamat wa'ukhraa eama
    •   al'iimam alealaamat ealaa bin muhamad alamdaa:" al'iihkam fi 'usul al'ahkami" ealaq ealayh alshaykh eabd alraaziq eafifaa alnaashir dar alkutub aleilmiat bayrut.
    thalthaan: alrasayil aleilmia
    •   alduktur/ rayid 'ahmad muhamad:" albara'at fi alqanun aljanayaa " risalat dukturat muqadimat likuliyat alqanun bijamieat baghdad bialeiraq eam 2006.
    •   amal eabd alrahman yusif hasan:" al'adilat aleilmiat alhadithat wadawruha fi al'iithbat aljanayaa " risalat majistir muqadimatan 'iilaa qism alqanun aleami -kuliyat alhuquq bijamieat alsharq al'awsat eam 2011/2012
    •   kuthar 'ahmad khalandat:" al'iithbat aljanayaa bialwasayil aleilmiat - dirasat tahliliat muqarana " risalat majistir muqadimat 'iilaa kuliyat alqanun walsiyasat bijamieat salah aldiyn tabeat 'uwlaa eam 1428h -2007m alnaashir maktab altafsir lil'iielan walnashr / 'arbil
    rabeaan: katab alfiqh aljanayaa al'iislamaa alhaditha
    •   alduktur/ muhamad salim aleawa:" fi 'usul alnizam aljanayaa al'iislamaa " t althaaniat 1983m dar almaearifi.
    •   alduktur/ muhamad salim aleawa, "al'asl bara'at almutahami", min buhuth alnadwat aleilmiat al'uwlaa hawl almutaham wahuquqih fi alsharieat al'iislamiati, ji1, almarkaz alearabii lildirasat alaminiat waltadrib, alrayad, 1986.
    •   ealaa haydar:" darar alhukaam sharh majalat al'ahkam " tabeatan eam 1423h -2003m alnaashir dar ealam alkutub.
    •   aldukturi/halali eabdallaah ahmad, "alnazariat aleamat lilathibat aljinayiyi - dirasat muqaranat bayn alnuzum al'iijrayiyat allaatiniat wal'anjilu saksuniat walsharieat al'iislamia ", alnaashir dar alnahdat alearabiati.
    •    aldukturu/ rafat eabd alfataah halawata, "al'iithbat aljinayiyi qawaeidah wa'adlath - dirasat muqaranat bialsharieat al'iislamiati", dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2003.
    •   alduktur/ muhamad mustafaa alzuhayli wasayil al'iithbat fi alsharieat al'iislamiat hayth earaf al'iithbat 'iiqamat alhujat 'amam alqada' bialturuq alati hadadatha alsharieat ealaa haqin 'aw waqieat turatab ealayha athar shareiat tabeat eam 1402h-1982m alnaashir maktabat dar albayan bisuria
    •   'iidris eabd alqadiri:"al'iithbat bialqarayin fi alfiqh al'iislamii" risalat majistir ghayr manshuratin.
    •   alduktur / muhamad bin eabd alrahman alhaqila:" 'adilat al'iithbat faa alfiqh al'iislamaa " altabeat al'uwlaa 1414h -1994m 'anzuraebud allatif eabd allah eaziz albarzanji:" altaearud waltarjih bayn aladilat alshareiati" altabeat al'uwlaa eam 1977 alnaashir, matbaeat aleani, baghdadu.
    •   al'iimam / 'ahmad 'iibrahim bika:" turuq alathibat alshareiat mae bayan aikhtilaf almadhahib alfiqhiat wasuq al'adilat walmuazanat baynaha thuma muqaranatan bialqanun " altabeat alraabieat eam 2003m , matbaeat nadaa alqudaat - misr
    •   almawsueat alfiqhiat alkuaytiat - 'iisdar wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiat bialkuayt - altabeat althaaniat eam 1404h -1983m tabeat dhat alsalasil bialkuayt
    •   alduktur / mahir 'ahmad ratib alsuwsi:" fiqh alqada' waturuq al'iithbat " bidun tarikh nashra.
    •   mansur alhafnawaa:" alshubuhat wa'atharuha fi aleuqubat aljinayiyat fi alfiqh al'iislamii mqarnaan bialqanun " bidun tarikh nashr
    •   al'iimam muhamad 'abu zahrata: "aljarimat waleuqubat fi alfiqh al'iislamii" aljarima " dar alfikr alearbaa.
    •   eabd alqadir eawdatun: " altashrie aljinayiyu al'iislamiu mqarnaan bialqanun alwadeaa " alnaashir maktabat dar alturath bialqahira .
    •   alduktur / wahbat alzuhayli:" alfiqh al'iislamiu wa'adlath " altabeat alraabieatu, alnaashir dar alfikr bidimashaqa.
    •   alduktur/ muhamad mustafaa alzuhayli wasayil al'iithbat fi alsharieat -tabeat eam 1402h- 1982m alnaashir maktabat dar albayan bisuria
    •   'abaa bikr bin eabd allah 'abuzida:" alhudud waltaezirat eind abn alqiam " altabeat althaaniat alnaashir dar aleasima
    •   alshaykh mustafi 'ahmad alzarqa:" alfiqh al'iislamiu wamadarisuh " altabeat al'uwlaa eam 1416h -1995m alnaashir dar alqalam - bidimashq waldaar alshaamiat liltibaeat walnashr waltawzie - bayrut .
    •    alduktur / yusif alqardawaa:" almadkhal lidirasat alsharieat al'iislamia " altabeat al'uwlaa eam 1414h -1993m alnaashir muasasat alrisala
    •   raja' bint salih basudan:" alqasaamat fi alfiqh al'iislamii " min ealaa shabakat al'iintirnit mundh tarikh 28 'iibril 2016m .
    khamsaan: kutub alqanun aljanayaa alhaditha
    •   alduktur/ 'ahmad fathi srur:" alwasit fi qanun al'iijra'at aljinayiya "t4 eam 1981 alnaashir dar alnahdat alearabiati.
    •   alduktur / 'ahmad dia' aldiyn:" mashrueiat aldalil fi almawadi aljinayiya " alnahdat alearabiatu, altabeat althaania
    •   alduktur/ rawuwf eubayd:" mabadi al'iijra'at aljinayiyat fi alqanun almisrii " t alraabieat 1989m dar alfikr alearabii.
    •   alshaykh nasir bin sulayman aleumri:" al'iithbat al'iilikturunaa fi alnikah waltalaqi" - bidun na sharun wala tarikh nashr
    •   alduktur/ jamal alzughbaa:" alnazariat aleamat lijarimat aliaftira' " tabeat eam 2002 dar wayil lilnashr bieaman
    •   alduktur/ hasan aljukhdar:" sharh qanun 'usul almuhakamat aljazayiya " altabeat althaaniat eam 1997 -alnaashir dar althaqafat lilnashr waltawzie - eamaan - al'urduni
    •   alduktur/ muhamad eid alghirib:"alnizam al'iijrayiyu fi almamlakat alearabiat alsaeudia " altabeat al'awlis 1411h -1990 alnaashir maktabat misbah .
    •   aldukturu/eadnan khalid alturkamanaa:" al'iijra'at aljinayiyat al'iislamiat watatbiqatuha faa almamlakat alearabiat alsaeudia " alriyad tabeat eam 1420h - 1999 alnaashir 'akadimiat nayif
    •   alduktur/ mahmud mahmud mustafaa:" al'iithbat fi almawadi aljinayiyaaa " t 1977 matbaeat jamieat alqahirat walkutaab aljamaeaa.
    •   alduktur/ mahmud mahmud mustafaa:" sharh qanun al'iijra'at aljinayiya " tabeat eam 1988 matbaeat jamieat alqahira
    •   alduktur / muhamad eubayd saeid sif, mashrueiat aldalil fi almajalayn aljinayiyi waltaadibii dirasat muqaranat - bidun tarikh nashr
    •   aldukturu/ mamun salamata:" al'iijra'at aljinayiyat fi altashrie almisrii " t 1992m dar alnahdat alearabia
    •   alduktur eabd alwahaab humad:"alwsit fi al'iijra'at aljazayiyat alkuaytia " matabie dar alqasi lilsahafat waltibaeat walnashr - matbueat jamieat alkuayt eam 1974m .
    •    aldukturu/ eimad muhamad 'ahmad rabieu:"alqarayin wahujyatuha fi al'iithbat aljazayaa "dar alkandaa lilnashr waltawzie - al'urdunu eam 1995 .
    •    aldukturu/ mamduh khalil bihir:"himayat alhayaat alkhasat fi alqanun aljanayaa - dirasat muqarana " alnaashir maktabat dar althaqafat lilnashr waltawzie -eaman - al'urduni eam 1996 .
    •   alduktur/ eismat eabd almajid:" alwajiz fi sharh qanun al'iithbat "tabeat eam 1997 alnaashir matbaeat alzaman bibaghdad.
    •   waldukturu/ mueawad eabd altawab:"alwasit fi 'ahkam alnaqd aljanayaa " tabeat eam 1985 alnaashir munsha'at almaearif bial'iiskandaria
    •   alduktur / muhamad 'abu aleula eaqidatu:" sharh qanun al'iijra'at aljinayiya " tabeat eam 2000 alnaashir dar alfikr alearbaa
    •   aldukturat / fawziat eabd alsatar: sharh qanun al'iijra'at aljinayiyat sa585
    •   'iidris eabd alqadiri:"al'iithbat bialqarayin fi alfiqh al'iislamii" risalat majistir ghayr manshura
    sadsaan: kutub almaeajim
    •   abubikr eabd alqadir alraazi: "mukhtar alsahahi", ta2 1369hi-1950m, tabeat khasat biwizarat almaearif almisriati.
    •   alraghib al'asfahani: "almufradat fi gharayb alqurani", bidun tarikh nashira, t mustafaa albabi alhalbi.
    •   alsharif ealiun bin muhamad 'abi alhasan aljirjani: "altaerifati", t 1357hi-1938m, mustafaa albabi alhalbi.
    •   alfiruz 'abadi: "alqamus almuhita", ta2, eam 1987m, muasasat alrisalati, bayrut.
    •   muhamad murtadaa alzubaydi: "taj alearus sharh alqamus almuhita", t 1330h, matbaeat alhusayniati, misr.
    •   "lisan alearab li'abn manzurin", t dar almaearifi, masr.
    •   'ahmad bin faris bin zakariaa alqazwynaa alraazaa:" mujmal allugha " altabeat althaaniat eam 1986m, alnaashir muasasat alrisalat bayrut
    •   'ahmad bin muhamad bin ealaa alfayumaa:" almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabir " alnaashir dar almaearif bialqahira
    • alduktur / mahmud eabd alrahman eabd almuneim:" muejam almustalahat wal'alfaz alfiqhiati" alnaashir dar alfadilat bidun tarikh nashra.