الأحكام الفقهية المتعلقة بترويج الشائعات

المؤلف

أستاذ الفقه المشارک - قسم الفقه- کلية الشريعة وأصول الدين جامعة الملک خالد بأبها- المملکة العربية السعودية

المستخلص

الملخص :
         الشائعات من الظواهر الاجتماعية القديمة قدم البشرية، ولذا حذرت منها الشريعة الإسلامية، لما يترتب عليها من خطورة بالغة على الأفراد والمجتمعات، وإثارة للفتنة بين الناس، وتضليل للرأي العام، ونشر الخوف والقلق بين أفراد المجتمع، بسبب سرعة وسهولة انتشارها، وتأثيرها على الناس، ويزداد خطرها في وقت الأزمات والحروب والثورات، ومن هنا برزت الحاجة إلى ضرورة موقف الشرع منها، والتعرف على الحكم الشرعي لترويج الشائعات.
   ويهدف البحث إلى توضيح مفهوم الشائعة، وأنواعها، وبيان الخطر المترتب من الشائعات على المجتمع، وتفصيل الحكم الشرعي لترويج الشائعات بأنواعها المختلفة، وبيان المواطن التي يجوز فيها شرعاً ترويج الشائعات، وأخيراً بيان عقوبة مروجي الشائعة في الشرع وفي نظام الجرائم المعلوماتية في المملكة العربية السعودية.
ومن أهم نتائج البحث: أن مفهوم الشائعة يتمثل في اعتبارها خبر أو مجموعة أخبار زائفة تنتشر في المجتمع بشكل سريع وتتداول بين العامة صحيحة كانت أو غير صحيحة، من مصدر موثوق فيه أو غير موثوق، وأن ضعف الوازع الديني واستصغار الذنوب في النفوس في هذا الزمن ساعد في كثرة انتشار الشائعات وترويجها، ولذا جعلت الشريعة الإسلامية الشائعات من الجرائم المحرمة ديانة والمجرمة قضاء.
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


- abadi, muhamad 'ashraf aleazim, (1415hi), eawn almaebud sharh sunan 'abi dawud, ta2, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
- aibn al'athir, 'abi alsaeadat almubarak bin muhamad aljazari, (da.t), alnihayat fi gharayb alhayth wal'athra, bayrut, almaktabat aleilmia
- abn alhamam, muhamad bin eabd alwahaab alkamali, (da.t), sharh fath alqidiri, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
- abn jazi, muhamad bin 'ahmadu, (1409h/1989mi), alqawanin alfiqhiati, ta2, bayrut: dar alkitaab alearabii.
- abn hajara, 'ahmad bin eulay, (da.t), fath albari sharh sahih albukhari, bayrut, dar almaerifati.
-abn rushd, muhamad bin 'ahmad, (1416h /1996m) ,bidayat almujtahid wanihayat almuqtasidi, tahqiqu: eali mueawad waeadil 'ahmad eabdalmawjudi, ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
- abn eabdin, muhamad 'amin, (da.t), ,rd almuhtar ealaa alduri almukhtar almaeruf bihashiat abn eabdin, birut: dar alturath alearabii.
- abn fars, 'ahmad bin faris bin zakariaa (1399h/1979ma), muejam maqayis allughati, tahqiqu: eabdalsalam harun, birut: dar alfikri, (du.ta).
-abn farhun, 'iibrahim bin ealii bin muhamad (1406hi /1986mi), tabsirat alhukaam fi 'usul al'aqdiat wamanahij al'ahkami, ta1, masri: maktabat alkuliyaat al'azhariati.
- abn qudamata, eabdallh bin 'ahmadu, (da.t), almughni, alriyad, maktabat alriyad alhadithati.
- aibn qiam aljawziati, muhamad bin 'ahmad, (da.t), alturuq alhakmiat fi alsiyasat alshareiati, bitahqiqi: muhamad hamid alfaqi, alrayad: dar alwatani.
- abn kathirin, 'iismaeil bn eumar aldimashqi, (1407hi/1987mi), tafsir alquran aleazimi, ta1, bayrut: dar almaerifati.
- abn kathirin, 'iismaeil bn eumar aldimashqi, (1410hi/1990mi), albidayat walnihayatu, ta2, bayrut-lubnan, maktabat almaearifi.
- abn manzurin, muhamad bin mukram, (1414ha), lisan alearbi, ta3, bayrut: dar sadr.
- abn hishami, muhamad bin eabdalmalik bin hisham, (1329hi), alsiyrat alnabawiati, ta1, masiri, almaktabat alkhayriati.
- 'abudawd, sulayman bin al'asheatha, (da.t), sunan 'abu dawud, turkia: almaktabat al'iislamiati.
-'abuzid, mahmud, (1980mi), alshaayieat waldabt aliajtimaeii, al'iiskandiriatu-masira, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi.
- al'ansari, zakariaa bin muhamad, (da.t), 'asnaa almatalib fi sharh rawd altaalibi, dar alkitaab al'iislamii, (du.m) (du.ta).
- al'albani, muhamad bin nasir (1405hi), 'iirwa' alghalil fi takhrij 'ahadith manar alsabil, ta2, bayrut, almaktab al'iislamia.
-al'albani, muhamad bin nasir, (da.t), sahih wadaeif sunan 'abi dawud, al'iiskandiriatu: markaz nur al'iislam li'abhath alquran walsanati.
-albujayrami, sulayman bin muhamadi, (1415hi), hashiat albijirmi ealaa alkhatib, (almusamaat tuhfat alhabib ealaa sharh alkhatib), (d. ta), bayrut-lubnan, dar alfikri.
- albukhari, eabdallh bin muhamad, (1413ha), sahih albukhari, turkia: almaktabat al'iislamiati.
- albuhuti, mansur bin yunus, (da.t), kashaf alqinae ean matn al'iiqnaei, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
-alburti, jurdin alburt wilyubustman, (1964m) sikulujiat al'iishaeati, tarjamat salah mukhyamir waeabduh razq, alqahirata, dar almaearifi.
- altirmidhi, muhamad bin eisaa, (da.t), sunan altirmadhi, turkia: almaktabat al'iislamiati.
-aljssas, 'ahmad bin ealiin (1415h /1994ma), 'ahkam alqurani, ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
-alhakimi, muhamad bin eabdiallahi, (1422hi/2002), mustadrik alhakimi, ta2, bayrut, dar alkutub aleilmiati.
- alhttab, muhamad bin muhamad, (1416h/1995mi), mawahib aljalil lisharh mukhtasar khalil, ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
- hamadi, sharif eali, (2010mi), altaasil alshareiu lil'iielam aldieayiyi watarwij al'iishaeati, majalat albuhuth waldirasat al'iinsaniat alfilastiniati, aleadad (13).
- alkhttaby, hamd bin muhamad bin alkhataab albasti, (1351hi-1932m) , maealim alsunan sharh sunan 'abi dawud, ta1, halb, almatbaeat aleilmiati.
- alkhttaby, hamd bin muhamad bin alkhataab albasti, (1402hi-1982mi), gharib alhadithi, tahqiqu: eabdalkarim algharbawi, dimashqa, dar alfikri.
- aldasuqi, muhamad earfhu, (da.t), hashiat aldasuqi ealaa alsharh alkabiri, bayrut: dar alfikri.
-aldhahabi, muhamad bin 'ahmad bin euthman, (1405ha), sayr 'aelam alnubala'i, ta3, muasasat alrisalati.
- alraazi, muhamad bin 'abi bikr(1989mi), mukhtar alsahahi, bayrut: maktabat lubnan.
- alrahibani, mustafaa alsuyuti, (1415h/1994mi), matalib 'uwli alnahaa fi sharh ghayat almuntahaa, ta2, (du.m) (d. na).
-alirimli, muhamad bin 'abi aleabaasi, (1404h/1984mi), nihayat almuhtaj alaa sharah alminhaji, t al'akhirati, bayrut: dar alfikri.
-rida, muhamad rasha, (da.t), tafsir alquran alhakim almashhur bitafsir almunar, biruti-lubnan, dar alkutub aleilmiati.
- alzubaydi, muhamad bin muhamad, (da.t) ,taj alearus min jawahir alqamusa, (du.ta), dar alhidayati.
- alzumakhshari, mahmud bin eumar (1407ha) ,alkashaf ean haqayiq altanzil waeuyun al'aqawil fi wujuh altaawili, ta3, bayrut: dar alkitaab alearabii.
- alziylei, euthman bin eulay, (1313hi), tabyin alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq wahashiat alshalbi, ta1, alqahirati, bulaq: almatbaeat alamiriatu.
-alsadlan, salih bin ghanim, (1420hi, 1999mi) ,alqawaeid alfiqhiat alkubraa wama tufrae eanha, ta2, alriyad, dar balansiat lilnashr waltawziei.
- alshirbini, muhamad alkhatib alshirbini, (da.t) ,mghni almuhtaj 'iilaa maerifat 'alfaz alminhaji, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
- alshirbini, muhamad alkhatib alshirbini, (1415h) ,al'iiqnae fi hali 'alfaz 'abi shujaei, bihamish hashiat albujyrmy, (da. ta), bayrut: dar alfikr
- alshuwkani, muhamad bin eulay, (1413h/1993m) ,nil al'uwtar, masra: dar alhadithi.
-alshiyrazi, 'iibrahim bin eali bin yusif, (1414hi/1994m) ,almuhadhab fi fiqh al'iimam alshaafieay, ta1, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
-altabri, muhamad bin jarir (da.t), jamie albayan fi tawil alqurani, bayruti-lubnan, dar alkutub aleilmiati.
- aleazim abadi, muhamad 'ashraf, (1415h),eun almaebud sharh sunan 'abi dawud, ta2, bayrut: dar alkutub aleilmia
- eabdalmuneam, mahmud eabdalrahman, muejam almustalahat wal'alfaz alfiqhiati.
- eumr, 'ahmad mukhtar, (2008ma) muejam allughat alearabiat almueasiri, ta1, bayrut: ealim alkutub.
-eayadi, alqadi eiad bin musaa bin eayad alsabti, (1419hi/1998mi) ,'iikmal almuealim bifawayid muslmin, tahqiqun: yahi 'iismaeil, misr , dar alwafa' lilnashr waltawziei, ta1.
- alfara'i, muhamad bin alhusayni, (da.t) ,al'ahkam alsultaniati, (du.ta), dar alwatanu: alriyad.
-alfiumi, 'ahmad bin muhamad, (di.t) ,almisbah almunir fi ghurayb alsharh alkabiri, (du.ta), bayrut: almaktabat aleilmia
-alqasama, 'abuebayd alqasim bin slam bin eabd allh alharawii (1384 hi -1964mi) ,gharib alhadithi, tahqiqu: du/ muhamad eabd almueid khan, ta1, haydar abad-alidkn, matbaeat dayirat almaearif aleuthmaniati.
- alqarafi, 'ahmad bin 'iidris, (d.t) , alfuruqu, bayrut: ealim alkutub.
- alqurtibi, muhamad bin 'ahmadu, (1384h/1964ma) ,aljamie li'ahkam alqurani, ta2, alqahirata: dar alkutub almisriati.
- qaleaji, muhamad rawas, (1408hi/1988m) , muejam lughat alfuqaha' , ta2, (d. mi), dar alnafayis
-alkasani, 'abu bakr bin maseud (1417hi) ,badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, ta1, bayrut: dar alfikri.
- almawirdi, eali bin muhamad, (da.t) ,alnkt waleuyun, tahqiq alsayid eabd almaqsud bin eabd alrahim, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
- almawirdi, ealiu bin muhamad bin habib, (da.t) ,al'ahkam alsultaniat walwilayat aldiyniati, bayrut: dar alkitaab alearabii.
- almirdawi, eali bin sulayman, (1406h /1986ma) ,al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf ealaa madhhab al'iimam 'ahmad bin hanbal, ta2, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii.
-almufliha, mubarak eabdallah, (1990ma) ,al'iishaeat wamakhatiriha altarbawiat min manzur 'iislami, al'urduni, aljamieat al'urduniyati.
- almawaqi, muhamad bin yusif, (1416hi/1995ma) ,altaj wal'iiklil limukhtasar khalil, bihamish mawahib aljilili*, ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati.
-almanawi, muhamad eabdalrawuwfa, (da.t) ,fid alqadir sharah aljamie alsaghir min 'ahadith albashir alnadhir, bayrut-lubnan, dar alkutub aleilmiati.
-mukhtar, eafaaf hasan, ,al'iishaeat wakhataruha ealaa wulat al'amra, bahath manshur fi majalat albuhuth al'iislamiat aleadad (96)
-maseudun, jubran maseud, (1992m) , muejam alraayidi, (muejam lughawi mueasiru), ta7, dar aleilm lilmalayini.
- muslama, muslim bn alhajaji, (1413hi) , sahih muslimi,, turkia: almaktabat al'iislamiati.
-nasar, salah nasar, (1988m) , alharb alnafsiat maerakat alkalimat walmuetaqadi*, alqahirata: alwatan alearabii, ta2
- nufla, du/ 'ahmad 'iismaeil 'iibrahim, alharb alnafsiat min manzur 'iislami, eaman, dar alfirqan.
- alnuwawi, yahi bin sharaf, (1412h-1991m) *rudat altaalibin waeumdat almuftina*, ta3, bayrut: almaktab al'iislamia.
-alhass wakhrun, da/eabdalftah alhisa, wada/ fayiz shaladan ,al'abead alnafsiat fi tarwij al'iishaeat eabr wasayil al'iielam wasubul eilajiha, (bhath manshur fi majalat aljamieat al'iislamiati, aleadad althaani, almujalad althaamin eashar).
-majalat almajmae alfiqh al'iislamiu altaabie limunazamat almutamar al'iislami: tasdur ean munazamat almutamar al'iislamii bijidatin.
- almawsueat alfiqhiat alkuaytiatu: sadarah ean wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiat ta2, alkuaytu: dar alsalasilu.