الاختلاف في التفسير المبني على الاختلاف في القراءات المتواترة دراسة تطبيقية من سورة الفاتحة إلى سورة الإسراء

المؤلف

أستاذ مساعد التفسير بقسم القرآن وعلومه كلية الشريعة والدراسات الإسلامية-جامعة القصيم

المستخلص

الملخص :
جاءت الدراسة بعنوان (الاختلاف في التفسير المبني على الاختلاف في القراءات المتواترة دراسة تطبيقية من سورة الفاتحة إلى سورة الإسراء). وهدفت إلى بيان أثر القراءات العشر المتواترة المختلفة المعنى في تفسير القرآن من سورة الفاتحة حتى سورة الإسراء، بعد حصر جميع تلك القراءات في هذا الموضع؛ فهي دراسة استقرائية تحليلية مقارنة.  وقد بلغت القراءات المتواترة الفرشية من سورة الفاتحة حتى سورة الإسراء (1183) قراءة، بلغ المختلِفُ المعنى منها (43) قراءة فقط. وقد جاءت الدراسة في مبحثين؛ المبحث الأول في توجيه القراءات التي ترجع إلى ذات واحدة، وهي (28) قراءة. والمبحث الثاني في توجيه القراءات التي ترجع إلى ذاتين مختلفتين، وهي (15) قراءة. وقد رجعت الدراسة إلى المشهور من كتب التفسير وبعض كتب توجيه القراءات، قديًما وحديثًا، مستخلصة المعاني الجديدة التي أضافتها تلك القراءات إلى تفسير الآيات، موضحة أن هذه المعاني يُكمل بعضها بعضًا، وليست على سبيل التعارض والتناقض. واستخلصت الدراسة أن تلك القراءات العشر المتواترة المختلفة المعنى تمثل نسبة قليلة بالمقارنة بكل القراءات المتواترة الواردة في فرش الحروف؛ مما يدل على أن الأصل في القراءات راجع إلى اختلاف اللهجات؛ للتيسير على الناس تلاوة القرآن.
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


'iibraz almaeani min haraz al'amani, li'abi shama (t: 665ha), dar alkutub aleilmia (di.t).
2)  ali'iitqan fi eulum alqurani, lilsuyutii(911hi), tahqiq muhamad 'abu alfadl 'iibrahim, alhayyat almisriat aleamat lilkitabi, (1394h-1974mu).
3)  aikhtilaf alqira'at wa'atharuh fi altafsir waistinbat al'ahkami, eabd alhadi bin eabd allah hamdtu, wizarat aleadl walshuwuwn al'iislamiati, albahrayni, ta1 (1431h- 2010ma).
4)  al'iihsan fi taqrib sahih abn hiban, liabn hibaan albusty(t:354h), tartib eala' aldiyn eali bin bilban, tahqiq shueayb al'arnawuwta, muasasat alrisalati, ta1 (1408h1988mu).
5)  'adwa' albayan fi 'iidah alquran bialqurani, lilshanqiti (t:1393h), dar alfikri, (1415h-1995mi).
6)  'anwae altasnif almutaealiqat bitafsir alquran alkarimi, musaeid altayaari, dar abn aljuzi, ta1(1422hi).
7)  al'iiejaz albayaniu fi daw' alqira'at alquraniat almutawatirati, 'ahmad bin muhamad alkharati, majamae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi, (1426h).
8)  albahr almuhit fi altafsiri, li'abi hayani(t:745ha), tahqiq sidqi jamil, dar alfikri,(1420h).
9)  albisit, lilwahdi(t:468hi), tahqiq majmueat min albahithina, ta: eimadat albahth aleilmii jamieat al'iimam muhamad bn sueud al'iislamiati, ta1(1430h).
10)       tarikh alquraa' aleashrat warawatuhim almashhurina, tah fars, muasasat alrayaan nashiruna, ta1(1435h-2014ma).
11)       tarikh alquraa' aleishrat warawatihim watawatur qira'atihim wamanhaj kll fi alqira'ati, eabd alfataah alqadi, maktabat alqahirati, ta1(1419h-1998mu).
12)       altahrir waltanwiru, liabn eashur(t:1393hi), ta: muasasat altaarikh alearabii, bayrut, ta1 (1420h-200m).
13)       altashil lieulum altanzili, liabn jizi alkalbii (t: 741 hu), tahqiq eabdallah alkhalidii, dar al'arqam bin 'abi al'arqam - bayrut, ta1(1416h).
14)       altaeadud alwazifiu lilsiyagh alsarfiat waltarakib alnahwiat fi alqira'at wa'atharuh fi tawjih almaenaa, jamal mustafaa shataa, dukturah bikuliyat aladab jamieat al'iiskandaria (1424h-2004ma).
15)       tafsir alquran aleazimi, liabn kathiri(t:774hi), tahqiq sami salamata, dar tibata, ta2 (1420h-1999mi).
16)       tafsir alquran alkarimi, surat al eumran, labn euthaymin(ta:1421hu), dar abn aljuzi, tu1 (1430h).
17)       tafsir alquran alkarimi, surat albaqarati, liabn euthaymin(ti:1421hi), dar abn aljuzi, tu1 (1423h).
18)       tafsir alquran alkarimi, surat almayidati, liabn euthaymini(ti:1421hi), dar abn aljuzi, tu1 (1432h).
19)       tafsir alquran alkarimi, surat alnisa'i, liabn euthaymini(ta:1421hi), dar abn aljuzi, ta1, (1430h).
20)       tujih mushkl alqira'at aleushriat alfarshiat lughatan wtfsyran w'ieraban, eabd aleaziz bin eali alharbi, dar aibn hazma, bayrut, lubnan, ta1 (1433h-2012ma).
21)       taysir alkarim alrahman fi tafsir kalam almanani, lilsaedi (t:1376h), tahqiq eabd alrahman alluwayahaqi, muasasat alrisalati, ta1(1420h-2000mu).
22)       jamie albayan fi tawil alqurani, liabn jarir altabri(ti:310hi), tahqiq 'ahmad shakir, wamahmud shakir, ta: muasasat alrisalati, ta1(1420h-2000mu).
23)       aljamie li'ahkam alqurani, lilqurtibi(ti:671hi), tahqiq 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish, dar alkutub almisriati, ta2 (1384h-1964mu).
24)       aljawab alsahih liman badal din almasihi, liabn taymia (t:728h), tahqiq ealii al'almaeii waghayrihu, dar alfadilat - alrayad, ta1(1424h-2004ma).
25)       hijat alqira'ati, lieabd alrahman bin muhamad bin zanjilata(t:403hi), tahqiq saeid al'afghani, muasasat alrisalati- bayrut, ta5 (1418h-1997).
26)       aldir almasuwn fi eulum alkitaab almaknuna, lilsamin alhalabii (t: 756hi), tahqiq 'ahmad muhamad alkharati, dar alqalami, dimashqa(da.t).
27)       aldir almanthur fi altafsir bialmathuri, lijalal aldiyn alsiyuti(ti:911hi), tahqiq eabd allah alturkii bialtaeawun mae markaz albuhuth waldirasat al'iislamiat bidar hijar, dar ealam alkutub (1434h-2013ma).
28)       dafae 'iiham aliadtirab ean ayat alkitabi, limuhamad al'amin alshanqiti(ti:1393ha), maktabat aibn taymiat - alqahirati, ta1 (1417h-1996ma).
29)       zad almasir fi eilm altafsiri, liabn aljawzii (t:597h), tahqiq eabd alrazaaq almahdi, dar alkitaab alearabii, ta1(1422h).
30)       alsabeat fi alqira'ati, liabn mujahid (ti: 324ha), tahqiq shawqiun dayfa, ta: dar almaearif - masri, ta2(1400h).
31)       shifa' alealil fi masayil alqada' walqadar walhikmat waltaelili, liabn alqiam (t: 751ha), dar almaerifat - bayrut, (1398h-1978ma).
32)       sahih albukharii (aljamie almusnad alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah r wasunanih wa'ayaamuhu), lilbukhari(t:256ha), tahqiq muhamad zuhayr alnaasir, dar tawq alnajati, (1422hi).
33)       sahih muslim (almusnad alsahih almukhtasar binaql aleadl ean aleadl 'iilaa rasul allah r), limuslim bin alhajaji(t:261ha), tahqiq muhamad eabd albaqi, ta: dar 'iihya' alturath alearabii.
34)       aleadhb alnamayr min majalis alshanqitii fi altafsiri, lilshanqitii (t:1393h), tahqiq khalid alsabta, dar abn alqiam - dar ealam alfawayidi, ta2(1426h).
35)       ghayat alnihayati, liabn aljazarii(833h), tahqiq birjistarasir, maktabat abn taymia (1351hi).
36)       fusul fi 'usul altafsiri, musaeid altayaari, dar alnashr alduwali, alrayad, ta.2 (1417h-1997mi).
37)       qawaeid altafsir jmean wadirasatu, khalid alsabta, dar abn eafaan lilnashr waltawziei, alkhubr, almamlakat alearabiat alsueudiati, ta1(1417h-1997ma).
38)       alkashaf ean haqayiq ghawamid altanzili, lilzumakhsharii (t:538h), dar alkitaab alearabii, ta3 (1407h).
39)       kashf al'astar ean zawayid albazaar ealaa alkutub alsitati, lilhaythimi(t:807hi), tahqiq habib alrahman al'aezami, muasasat alrisalati, ta1 (1399h-1979ma).
40)       alkashf walbayan ean tafsir alqurani, lilthaelabii (t:427h), tahqiq 'abu muhamad bin eashura, dar 'iihya' alturath alearabii, ta1(1422h-2002mu).
41)       majmue alfatawaa, liabn taymia (t:728h), eabd alrahman bin muhamad bin qasimi, majmae almalik fahd litibaeat almushaf alsharif, (1416h-1995ma).
42)       almuharir alwajiz fi tafsir alkitaab aleaziza, liabn eatiati(t:542hi), dar abn hazma, fi mujalad wahid (di.t).
43)       maealim altanzil fi tafsir alqurani, lilbaghawii (t:510h), tahqiq eabd alrazaaq almahdi, ta: dar 'iihya' alturath alearabii, ta1(1420h).
44)       maeani alqira'ati, lil'azhiri(t:370hi), li'abi mansur muhamad bin 'ahmad bin al'azhari, markaz albuhuth fi kuliyat aladab - jamieat almalik saeud, ta1(1412h-1991ma).
45)       almuejam al'awsata, liltabrani(ti:360hi), tahqiq tariq bin eawad allahi, dar alharmin-alqahirati, (1415h).
46)       maerifat alquraa' alkibar ealaa altabaqat wal'aesari, shams aldiyn 'abu eabd allh muhamad bin 'ahmad aldhahbii(748ha), dar alkutub aleilmiati, masiri, altabeat al'uwlaa (1417 ha- 1997m)
47)       manahil aleirfan, alzarqani(1367hi), tahqiq fawaz 'ahmad zamarli, dar alkutaab alearabii, bayrut, ta1 (1415h-1995m).
48)       munjid almaqriiyn wamurshid altaalibina, liabn aljazari(ti:833hi), dar alkutub aleilmiati, ta1(1420hi-1999ma).
49)       alnashr fi alqira'at aleashr, liabn aljazarii (t: 833 hu), tahqiq eali muhamad aldabaei, almatbaeat altijariat alkubraa(da.t).