استلاب الحداثيين مسألة خلق القرآن الكريم دراسة ونقد

المؤلف

مدرس التفسير وعلوم القرآن في كلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنين بقنا جامعة الأزهر مصر

المستخلص

الملخص :    
استهدف البحث بيان استغلال الحداثيين لمحنة خلق القرآن عند المعتزلة، محاولين تلميع الأقوال الماضية، واضعين ذلك في أسلوب ظاهره الدعوة إلى منهج علمي صحيح للنقد، بينما يخفي في باطنه طريق هدم لتراث الأمة، مستخدمين القضية للوصول إلى إبطال الوحي ونفي الرسالة المحمدية، وقصرها على زمانها لا تتعداه، بزعم أن القرآن مجرد محاولة بشرية، متسللين إلى إبطال أحكامه، رافعين شعار التنزيه مرة، وإعادة حيوية النصوص مرة أخرى، طاعنين في الدفاع عنها إما لزعمهم أنها مستمدة من شرائع أخرى، أو أنها كانت جانبا من جوانب السياسة، ومن ثم ألقيت الضوء على الحداثة، ونشأتها، وخصائصها، وأهدافها، وعلى مسألة خلق القرآن عند المعتزلة وعندهم مبينا الهدف عند كليهما معتمدا على المنهج الوصفي التحليلي، وذلك بجمع وعرض ما يمكن من أقوال الحداثيين حول النقطة موضوع البحث، مما يوضح أن هذه أفكارهم، ثم تحليلها، ثم استخدمت المنهج النقدي، فنقدت ما قالوه وقمت بالرد عليهم، مثبتا خبثهم وتدليسهم وانحرافهم، وعدم مراعاتهم أي مقدس، وأنهم ما جنحوا إلى العقل إلا لأغراضهم، وإلا فالهوى وحظ النفس، مما يوجب يقظة أهل البحث والتدقيق، والتصدي من أولي الأمر، والله من وراء القصد .
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


'iishkaliat alqira'at alhadithat lilnasi aldiynii" dirasat naqdiatun", d 'iibrahim talabat husayn ,alaistadh almusharik fi qism althaqafat al'iislamiati, kuliyat alsharieat bialriyad jamieat alamam muhamad bin sueud alaslamiat, majalat aldirasat alearabiat kuliyat dar aleulumi, jamieat alminya.
- 'usul alsharieat limuhamad sayid lieashmawi, t : dar aqra , bayrut ,t : althaaniat 1403- 1983 .
- al'akhta' altaarikhiat walmanhajiat fi mualafat muhamad 'arkun wamuhamad eabid aljabiri "dirasat naqdiat tahliliat hadifatun", du/ khalid kabir ealal, ta: dar almuhtasaba, ta: 'uwlaa sanat 2008 .
- al'iislam bayn alrisalat waltaarikhi, eabd almajid alsharafii, dar altalieati, bayrut, 2001 m .
- al'iislamu, 'uwruba, algharba, rihanat almaenaa wa'iiradat alhaymanat ,lmuhamad 'arkun tarjamat hashim saliha, dar alsaaqi, t : althaaniat 2001.
- alantisar fi alradi ealaa almuetazilat alqadariat al'ashrar , li'abi alhusayn yahyaa bin 'abi alkhayr bin salim aleumranii alyamanii alshaafieii (t: 558h),t: sueud bin eabd aleaziz alkhalaf , ta: 'adwa' alsalaf, alrayad, almamlakat alearabiat alsaeudiati, ta: al'uwlaa, 419h/1999m.
- alainhirafat almueasirat fi altafsir " alqira'at alhadathiat 'unmudhaja " 'a. d / shakir mahmud mahdi aleazaawi , jamieat diali kuliyat aleulum al'iislamiat , wahu bahth bimajalat kuliyat altarbiat jamieat wasit 2020 .
- altahrif almueasir fi aldiyn ," tasalul fi al'anfaq baed alsuqut fi al'aemaq , makidat almarkisiat walbatiniat almueasirat taht shiear qira'at mueasirat lilnusus al'iislamiat almasadiri", lieabd alrahman hasan habankat almaydanii , ta: dar alqalam bidimashq , t : al'uwlaa 1418 - 1997 .
- alturath waltajdid "mawqifuna min alturath alqadimi", du/ hasan hanafay, almuasasat aljamieiat lilnashr waltawziei, ta: alraabieat 1412- 1992 .
- altafsir alsiyasiu lilqadaya aleaqdiat fi alfikr alearabii almueasiri, sultan bin eabd alrahman aleumayri , markaz altaasil lildirasat walbuhuth bialsaeudiat , ta: 'uwlaa 1431hi .
- altawzif alhadathiu layat almar'at wa'iishkaliaatuh " jamal albanaa" namudhajan , d . kifah kamil 'abu hunud , t : alfaruq bial'urduni , ta: al'uwlaa 1433 -2012 .
- altayaar aleilmaniu alhadith wamawqifuh min tafsir alquran alkarim eard wanaqd , talif munaa muhamad bahi aldiyn alshaafieiu , t : al'uwlaa 1429 , ta: dar alyusr bialqahira .
- alhadathiuwn alearab wamawqifuhum min alqisas alquranii earad wanuqdi( risalat dukturah min jamieat alyarmuk , kuliyat alsharieat , qism 'usul aldiyn 2010 ), d basaam muhamad mahmud eubidat .
- alhadathiuwn waistinaf alqawl bikhalq alquran , lihbasi khalid , bahath bimajalat almunhal aljazayiriat , almujalad alsaabie aleadadi1/2021 .
- alkhitab waltaawil linasr hamid 'abu zayd , almarkaz althaqafiu alearabiu , aldaar albayda' bialmaghribi, t : althaalithat 2008.
- aldirasat alhadathiat lilquran alkarim min daeawaa altajdid 'iilaa 'iitharat alshubhat , lisaeid eubaydi , bahith fi hiwar alhadarat wamuqaranat al'adyan , dawriat nama' lieulum alwahy waldirasat al'iinsaniat ,aleadad 4 , 5 lileam 2017-2018 m .
- alradu ealaa aljihmiati, lildaarmii (t: 280hi) , t: badr bin eabd allah albadr, ta: dar aibn al'athira- alkuayti, ta: althaaniati, 1416h - 1995m.
- alshafa bitaerif huquq almustafaa, lilqadi eiad (t: 544hi) , dar alfayha' - eamaan , ta: althaaniat - 1407 hu .
- alzaahirat alquraniat limalik bin nabi , tarjamat eabd alsabur shahin , dar alfikr dimashq - suriat1420- 2000.
- aleibr fi khabar min ghabra, lishams aldiyn aldhahabii (t: 748hi) , t: 'abu hajir muhamad alsaeid bn basyuni zaghlul , ta: dar alkutub aleilmiat - bayrut .
- aleilmaniuwn walquran alkarim " tarikhiat alnasi " du/ 'ahmad adiris altaeaan , kuliyat alsharieat bidimashq , t : dar aibn hazm bialsaeudiat , ta: al'uwlaa 1428 -2007 .
- alfiraq aliaslamiat madkhal wadirasat , da. ealiun eabd alfataah maghribiun , maktabat wahbat , t :althaaniat 1415- 1995.
- alfarq bayn alfiraq wabayan alfirqat alnaajiat , li'abi mansur al'asfarayini(ti: 429h), dar alafaq aljadidat - bayrut, ta: althaaniati, 1977.
- alfikr alaslamiu qira'at eilmiat limuhamad 'arkun, tarjamat hashim salih , markaz al'iinma' alearabii bayrut , ta: althaaniat 1996 m .
- alqira'at alhadathiat lilnasi alquranii , dirasat tahliliat naqdiat , du/ hamaadi hawari .
- alquran min altafsir almawruth 'iilaa tahlil alkhatabi, limuhamad 'arkun , tarjamat hashim salih, dar altalieat bayrut ta: al'uwlaa 2001.
- alkamil fi altaarikh liaibn al'uthir (t: 630hi) , ta: eumar eabd alsalam tudamari, ta: dar alkutaab alearabi, bayrut - lubnan ,t: al'uwlaa, 1417h / 1997m.
- almuetamid fi 'usul alfiqah, limuhamad bin eali altayib 'abi alhusayn albasry almuetazilii (t: 436hi) , ti: khalil almis, ta: dar alkutub aleilmiat - bayrut ,t: al'uwlaa، 1403.
- almufradat fi gharayb alqurani, alraaghib al'asfuhanii (t: 502 hu) , ta: safwan eadnan aldaawudi , dar alqalami, aldaar alshaamiat - dimashqa, bayrut , ta: al'uwlaa - 1412 ha.
- alnaba aleazim nazarat jadidat fi alquran alkarim , muhamad bin eabd allah diraz (t : 1377ha) , dar alqalam , t : 1426hi- 2005m .
- alnasu alsultat ,alhaqiqa "alfikr aldiyniu bayn 'iiradat almaerifat wa'iiradat alhaymanati" , du. nasr hamid 'abu zayd , almarkaz althaqafiu alearabiu bialdaar albayda' almaghrib ta: al'uwlaa 1995 .
- alnasu alquraniu 'amam 'iishkaliat albinyat walqira'at litib tizini, t : dar alyanabie bidimashq 1997 ma.
- alwahy alquraniu fi almanzur aliastishraqii , d . mahmud madi , t : dar aldaewat bial'iiskandariat 1416 - 1996.
- alwahy almuhamadiu , limuhamad rashid rida (t: 1354hi), dar alkutub aleilmiat - bayrut, ta: al'uwlaa, 1426 hi - 2005m.
- tarikhiat alfikr alearabii al'iislamii limuhamad 'arkun, tarjamat hashim salih, markaz al'iinma' alearabii bayrut, ta: althaaniat 1996m .
- tarbiat aljins albasharii lilsinji, tarjamat wataeliq hasan hanafiun , dar altanwir bibayrut , t : 2006 .
- tiqniaat alhadathiiyn - tawzif almukhrijat albadaeiat -, 'iiedad eamaar bin muhamad al'arkaniu , bahith bimarkaz salaf lilbuhuth waldirasat .
 'alfaz alquran alkarim , dirasat tasiliatun, lieabdalsalam muqbil almajidi , ta: muasasat alrisalat , ta: al'uwlaa 1421-2000.r- tulqi alnabiu
- tamhid al'awayil fi talkhis aldalayila, li'abi bakr albaqlani almalikii (t: 403hi) ,t: eimad aldiyn 'ahmad haydar, ta: muasasat alkutub althaqafiat - lubnan ,t: al'uwlaa, 1407h - 1987m.
- jamie albayan fi tawil alqurani, liabn jarir altabarii (t: 310hi) , t: 'ahmad muhamad shakir, ta: muasasat alrisalati, ta: al'uwlaa, 1420 hi - 2000 mi.
- khasayis alquran alkarim lilshaykh muhamad muhamad almadanii, t : matabie fayin layin, t : 'uwlaa 1422-2001 .
- khalaq alquran bayn almuetazilat wa'ahl alsanat lifakhr aldiyn alraazi t 606 ha , t : 'ahmad hijazi alsaqaa , t dar aljil bayrut , ta: 'uwlaa 1413 -1992 .
- risalat fi allaahut walsiyasati, libarukh sbinuza, tarjamat hasan hanafay, murajaeat fuad zakaria, dar altanwir bayrut, ta: 2005 .
- shubhat wa'abatil alkhusum walradu ealayha, limuhamad mutawaliy alshaerawi, jame watartiba: eabd alqadir 'ahmad eataa, maktabat alturath al'iislamii, biduni.
- sharh al'usul alkhamsat , lilqadi eabd aljabaar bin 'ahmadu, ti: d / eabd alkarim euthman, ta: maktabat wahbat bialqahirati, ta: althaalithat 1416 -1996.
- sharh aleaqidat altuhawiat , liabn 'abi aleizi alhanafii (t: 792hi) , ta: dar alsalam ,t: almisriat al'uwlaa 1426h - 2005m .
- tabaqat almuetazilati, 'ahmad bin yahyaa bin almurtadaa, ta: muasasat difilz, ta: althaaniat bayrut 1407 -1987 .
- fahum judhur albayan lilshaykh ghazlan , du/ muhamad salim 'abu easi, maktabat al'iiman bialqahirati, bidun .
- qadaya fi naqd aleaql aldiynii" kayf nafham al'iislam alyawma" ,lmuhamad 'arkun, tarjamat hashim salih , ta: dar altalieat bayrut, bidun.
- qadaya mueasirat fi fikrina almueasir lihasan hanafay , dar altanwir bayrut, ta:althaaniat 1983 .
- kubraa alyaqiniaat alkawniat wujud alkhaliq wawazifat almakhluq , du/ muhamad saeid ramadan albutiu , dar alfikr bidimashq 1997 .
- lisan alearibi, liabn manzur al'iifriqii (t: 711 ha), dar sadir, bayrut , ta: althaalithat - 1414 hu .
- lawamie al'anwar albahiat wasawatie al'asrar al'athariat lisharh aldurat almadiat fi eaqd alfirqat almaradiat , lishams aldiyn 'abi aleawn muhamad bin 'ahmad bin salim alsifarinii alhanbalii (t: 1188hi) ,ta: muasasat alkhafiqina- dimashq , ta: althaaniat - 1402 hi - 1982 m .
- maratib al'iijmae fi aleibadat walmueamalat waliaetiqadati, liabn hazm alzaahiri t : 456h , ta: dar alkutub aleilmiat - bayrut, bidun .
- mas'alat khalq alquran wa'atharuha fi sufuf alruwaat walmuhdithin wakutub aljurh waltaedili, lieabd alfataah 'abu ghudat , ta: dar alqalam bayrut, bidun .
- mas'alat khalq alqurani, wamawqif eulama' alqayrawan minha, wadawrihim fi aldhibi ean madhhab alsalaf fiha, 'a. d / fahd alruwmi , t : matbaeat altawbat 1417 , t 'uwlaa 1417 -1997 .
- muejam allughat alearabiat almueasirat , du/ 'ahmad mukhtar eabd alhamid eumar (t: 1424ha), ealam alkatub, ta: al'uwlaa, 1429 hi - 2008 m .
- muejam maqayis allughati, 'ahmad bin faris bin alraazi, (t: 395 ha) , ti: eabd alsalam harun , dar alfikri, 1399hi - 1979m. .
- mafhum alnasi dirasat fi eulum alqurani, du. nasr hamid 'abu zayd , almarkaz althaqafiu alearabiu bialdaar albayda' almaghrib ta: al'uwlaa 2014 .
- maqalat al'iislamiiyn wakhtilaf almusaliyna, li'abi alhasan al'ashearii (t: 324h), t: naeim zarzur, ta: almaktabat aleasriati, ta: al'uwlaa, 1426h - 2005m.
- maqalatan fi altaawili, maealim fi almanhaj warasd lilainhiraf , 'a.d / muhamad salim 'abu easi ,dar alfarabi lilmaearifi, ta: al'uwlaa1430-2010 .
- min alturath waltajdidu" mawqifana min alturath alqadim " lihasan hanafay, almuasasat aljamieiat lildirasat walnashr waltawzie , t : alraabieat 1412-1992 .
- min aleaqidat alaa althawra "al'iinsan alkamili" , almarkaz althaqafiu alearabii, ta: al'uwlaa 1998 .
- manahil aleirfan fi eulum alquran alzzurqany (t: 1367hi), matbaeat eisaa albabi alhalbi, ta: althaalithati, biduni.
- nasr 'abu zayd wamanhajuh fi altaeamul mae alturath ( dirasat tahliliatun) , risalat dukturah du/ 'iibrahim muhamad 'abu hadi lileam aljamieii 1432-1433 , jamieat 'um alquraa, kuliyat aldaewat wa'usul aldiyn, qism aleaqida.
- nazarat fi alqira'at almueasirat lilquran alkarim fi dual almaghrib alearabii, 'iiedadu: 'a.d/ muhamad bin zayn aleabidin rustum , bahath muqadam 'iilaa mutamari" alqira'at almueasirat lilquran alkarimi" , jamieat shueayb aldakali kuliyat aladab shuebat aldirasat al'iislamiat aljadidat almaghrib , 2011 m .
- naqd alkhitab aldiynii, du/ nasr hamid 'abu zayd , t : dar sina bialqahirat , ta: althaaniat 1994 m .
- naqd alnasi lieali harb , almarkaz althaqafiu alearabiu bialdaar albayda' almaghrib ta: alraabieat 2005 .
- humum alfikr walwatan lihasan hanafi , ta: maktabat al'anjilu almisriat 1997.