شروح الشيخ عبدالعزيز السلمان على العقيدة الواسطية دراسة وصفية تحليلية

المؤلف

أستاذ العقيدة المشارک، قسم الدراسات الإسلامية ، کلية التربية ، جامعة تبوک المملکة العربية السعودية

المستخلص

الملخص :
يتناول البحث شروح الشيخ "عبدالعزيز بن محمد السلمان" على العقيدة "الواسطية" بدراسة شروحه وبيان مصادرها ومزاياه والمآخذ عليها والمقارنة بينها، وإبراز إفادة الشيخ "السلمان" من الشروح التي سبقته، مقدما ذلك بدراسة موجزة عن "الواسطية" وترجمة موجزة لمؤلفها.
وانتهت الدراسة إلى القول بأن الشيخ "السلمان" بذل جهدا كبيرا في شروحه خدمةً للعلم وطلابه، موصيا بضرورة العناية بتلك الشروح بضبط نصها وتخريج أحاديثها وعزو نصوصها ودراسة مسائلها.
قام الشيخ "عبدالعزيز السلمان" بجهدٍ مشكورٍ في سبيل خدمة العقيدة الإسلامية بشرح متنٍ عقديٍ بشروحٍ متعددةٍ مراعيًا فيه التدرج وطبقات المتعلمين.
قامت طريقة الشيخ "السلمان" وطريقته في شروحه على التسهيل والتقريب، والاستنباط والاستنتاج، والتوسع والبسط تارة، والاختصار والايجاز تارة أخرى. قام الشيخ "عبدالعزيز السلمان" بجهدٍ مشكورٍ في سبيل خدمة العقيدة الإسلامية بشرح متنٍ عقديٍ بشروحٍ متعددةٍ مراعيًا فيه التدرج وطبقات المتعلمين
تفرّد الشيخ "السلمان" في شروحه عما سبقته من الشروح بالاستيعاب في مواضع، وكثرة المصادر والمراجع، والاستنباط والاستنتاج.
أرى أنّ شروح الشيخ "السلمان" لا يستغني عنها من أراد قراءة العقيدة "الواسطية"، وهذا معيارٌ في أهمية الكتاب.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


      'iithaf almuslimin bima tyssr min 'ahkam aldiyn-elam wadalil, eabdialeaziz bin muhamad alsalman, min ghayr nashir, ta6, 1413hi.
2-   al'asyilat wal'ajwibat al'usuliat ealaa aleaqidat alwastiati, eabdialeaziz bin muhamad alsalman, min ghayr nashir, ta8, 1399hi.
3-   al'asyilat wal'ajwibat alfiqhiat almaqrunat bial'adilat alshareiati, eabdialeaziz bin muhamad alsalman, min ghayr nashir, ta10, 1412h.
4-   'aelam alsanat almanshurat fi aetiqad altaayifat alnaajiat almansurati, hafiz bin 'ahmad alhakmi, ta: hazim alqadi, wizarat alshuwuwn al'iislamiati, alrayad, 1420h.
5-   al'aelam alealiyat fi manaqib shaykh al'iislam aibn taymiat, eumar bin eali albazaar, ta: salah aldiyn almunjidi, dar alkitaab aljadidi, bayrut, ta1, 1396h.
6-   aelam almuaqiein ean rabi alealamina, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ta: mashhur hasan salman, dar abn aljuzi, aldamam, ta1, 1423hi.
7-   al'aealami, khayr aldiyn alzrklly, dar aleilm lilmalayini, bayrut, ta7, 1406hi.
8-   aqtida' alsirat almustaqim limukhalafat 'ashab aljahima, taqi aldiyn abn taymiata, ti: nasir bin eabdalkarim aleaqla, dar 'ashbilya, alrayad, ta2, 1419h.
9-   albaeith ealaa 'iinkar albidae walhawadithi, eabdalrahman bin 'iismaeil almaqdisi, ti: muhamad muhibi aldiyn 'abu zida, dar majd al'iislami, alqahirati, ta1, 1427hi.
10- badayie alfawayidi, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ti: ealii aleumran, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, ta1, 1429h.
11- altuhfat alsuniyat sharah manzumat aibn 'abi dawud alhayiyati, eabdalrazaaq bin eabdalmuhsin albadar, shuebat taweiat aljaliati, ta2, 1425h.
12- altiseiniati, taqi aldiyn abn taymiata, ta: muhamad bin 'iibrahim aleajlani, maktabat almaearifi, alrayad, ta1, 1420hi.
13- tafsir alquran aleazimi, 'iismaeil bin eumar bin kathirin, ta: sami bin muhamad alsalamati, dar tibati, alrayad, ta2, 1420hi.
14- altanbihat alssnyt ealaa aleaqidat alwastiati, eabdialeaziz bin nasir alrashida, dar alrashidi, alrayad, ta2, 1416hi.
15- altanbihat allatifat ealaa ma aihtawat ealayh aleaqidat alsahihat min almabahith almanifati, eabdalrahman bin nasir alsaedi, dabt nasha: muhamad bin sulayman albasam, dar abn aljuzi, aldamam, ta1, 1431hi.
16- taysir alkarim alrahman fi tafsir kalam almanani, eabdalrahman bin nasir alsaedi, t: eabdalrahman bin maeala alllwihqi, dar alsalami, alrayad, ta2, 1422h.
17- jamie aleulum walhukm fi sharh khamsin hadithan min jawamie alkllm, eabdalrahman bin shihab aldiyn alshahir biaibn rajaba, ta: mahir alfahla, dar aibn kathir, bayrut, ta1, 1429h.
18- aljawab alsahih liman bddl din almasihi, taqiu aldiyn abn taymiata, ti: ealiin bin nasir bin hasan wakhrun, dar aleasimati, alrayad, ta2, 1419h.
19- jawab 'ahl aleilm wal'iiman bitahqiq ma 'ukhbir bih rasul alrahman min an "qil hu allah 'ahada" tueadil thuluth alqurani, taqiu aldiyn abn taymiata, ta: 'abu eumar alnadawiu waeabdaleaziz bin fatahi, dar alqasima, alrayad, ta1, 1417h.
20- hadi al'arwah 'iilaa bilad al'afrahi, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, qddm lah: eali alsayid subh almadani, matbaeat almadani, alqahirat, min ghayr tarikh lilnashri.
21- alhanabilat khilal thalathat eashar qarna, eabdallah bin muhamad altariqi, min ghayr nashir, ta1, 1433h.
22- alida' waldawa'i, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ti: muhamad 'ajmal 'iislahi, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, ta1, 1429h.
23- dar' taearud aleaql walnaqli, taqi aldiyn aibn taymiata, ti: muhamad rashad salim, 'iidarat alnashri, jamieat al'iimam muhamad bin saeud, ta2, 1411hi.
24- aldurat almdyt fi eaqd 'ahl alfirqat almaradiati, muhamad bin 'ahmad alssfaryny, t: 'ashraf eabdalmaqsud, 'adwa' alsalaf, alrayad, ta1, 1419h.
25- diwan abn musharafa, 'ahmad bin eali bin husayn bin musharaf al'ahsayiy, maktabat alfalahi, al'ahsa'i, ta4, min ghayr tarikh lilnashri.
26- dhil al'aealami, 'ahmad alealawinata, dar almanarati, jidat, ta1, 1427hi.
27- risalat tahkim alqawanini, muhamad bin 'iibrahim al alshaykh, dimn majmue fatawaa warasayil samahat alshaykh muhamad bin 'iibrahim al alshaykh, jamea: muhamad bin eabdalrahman bin qasima, matbaeat alhukumati, makat almukaramati, 1399h.
28- alruwha, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ti: muhamad 'ajmal al'iislahi, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, ta1, 1432h.
29- alrawdat alnidiat sharh aleaqidat alwasitiati, eabdialeaziz bin zayd alfayaad, dar alwatanu, alrayad, ta3, 1414h.
30- sharh aleaqidat altahawiati, eali bin eali bin 'abi aleizi alhanafii, t: eabdallah alturki waeabdalqadir al'arnawuwta, muasasat alrisalati, bayrut, ta2, 1411h.
31- sharh alwasitiati.
32- sharah lameat alaietiqad alhadi 'iilaa sabil alrashadi, eabdallah bin 'ahmad bin qudamat almaqdisi, sharha: muhamad bin salih aleuthaymin, 'adwa' alsalaf, alrayad, ta3, 1415h.
33- alshaykh eabdialeaziz bin muhamad alsalman wamanhajuh fi altafsiri, yusif bin eabdialeaziz alshibla, majalat tibyani, aleadad (12), 1434hi.
34- tariq alhijratayn wabab alsaeadatayn, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ti: muhamad 'ajmal al'iislahi, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, ta1, 1429h.
35- eaqad alfarayid wakanz alfawayidi, muhamad bin eabdalqawi almaqdisi, tabie ealaa nafaqat muhamad bin eabdallah aljumihi, min ghayr nashir wala tarikh lilnashri.
36- aleuqud alduriyat min manaqib shaykh al'iislam abn taymiata, muhamad bin 'ahmad bin eabdalhadi, ta: talaeat bin fuad alhulwani, alfaruq alhadithati, alqahirati, t 1, 1422h.
37- aleaqidat alwastiatu, 'ahmad bin eabdalhalim bin taymiat, ti: ealawi alsaqafi, aldarar alsuniati, alzahran, ta2, 1435hi.
38- eulama' najid khilal thamaniat qurun, eabdallh bin eabdalrahman albasam, dar aleasimati, alrayad, ta2, 1419h.
39- fath alqadir aljamie bayn faniyi alriwayat waldirayat min eilm altafsiri, muhamad bin ealiin alshuwkani, ti: eabdalrahman eumayrata, dar abn kathir, dimashqa, ta1, 1414hi.
40- fath almanan bitarjamat alealamat alshaykh muhamad alsalman, eabdalhamid bin eabdialeaziz alsalman, min ghayr nashir, t 1, 1413h.
41- alfatwaa alhamawiat alkubraa, taqiu aldiyn abn taymiati, ti: hamd altuwijri, dar alsamiei, alrayad, ta2, 1425h.
42- alfawayidi, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ti: muhamad eaziz shamsi, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, ta1, 1429hi.
43- qaeidat jalilat fi altawasul walwasilati, taqi aldiyn aibn taymiata, t: eabdalqadir al'arnawuwta, 'iidarat albuhuth aleilmiat walaifita', alrayad, ta1, 1420h.
44- alkafyt alshaafiat fi aliaintisar lilfirqat alnaajiati, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ti: muhamad alearifi wakhrun, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, ta1, 1418h.
45- alkawashif aljaliat ean maeani alwastiati, eabdaleaziz bin muhamad alsalman, maktabat alriyad alhadithati, alrayad, ta6, 1398hi. .
46- alllaly albahiat sharh lamiat aibn taymiat, 'ahmad bin eabdallah almardawi, t: 'iiad bin eabdallatif alqaysi, dar aibn hazma, bayrut, ta1, 1427h.
47- majmue fatawaa abn taymiati, jameu: eabdalrahman bin qasim wasaeadah aibnuh muhamad, majmae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi, 1425h.
48- mukhtasar al'asyilat wal'ajwibat ealaa aleaqidat alwastiati, eabdialeaziz bin muhamad alsalman, min ghayr nashir, ta13, 1421hi.
49- mukhtasar alsawaeiq almursalatu, muhamad bin almusili, ta: alhasan bin eabdalrahman alealawi, dar 'adwa' alsalaf, alrayad, ta1, 1425hi.
50- mdarij alsaalikin bayn manazil 'iiaak naebud wa'iiaak nastaeina, muhamad bin 'abi bakr bin qiam aljawziati, ti: muhamad hamid alfaqi, dar alkitaab alearabi, bayrut, 1392hi.
51- maearij alqabul bisalam salam alwusul 'iilaa ealm al'usuli, hafiz bin 'ahmad alhakami, ti: muhamad subhi halaqi, dar abn aljuzi, aldamam, ta3, 1416hi.
52- maejam 'asar eunyzt, muhamad bin nasir aleabudi, min ghayr nashir wala tarikh lilnashri.
53- maejam almatbueat alearabiat fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, eali jiwar altaahiri, dar alyamamati, alrayad, min ghayr tarikh lilnashri.
54- sharh aleaqidat alwasitiati, muhamad khalil haras, ti: ealawi alsaqafu, dar alhijrati, ta3, min ghayr tarikh lilnashri.
55- manzumat aladab, muhamad bin eabdalqawii almardawi, ti: muhamad bin nasir aleajmii, dar albashayir al'iislamiati, bayrut, ta1, 1421hi.
56- minihaj alsunat alnabawiati, taqi aldiyn abn taymiata, ti: muhamad rashad salimi, jamieat al'iimam muhamad bin sueud al'iislamiati, alrayad, ta1, 1406hi.
57- muasueat 'asbar lileulama' walmutakhasisin fi alsharieat al'iislamiat fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, 'asbar lildirasati, alriyad, ta1, 1419h.
58- alnubuaatu, taqi aldiyn abn taymiata, ti: eabdialeaziz altuwyan, 'adwa' alsilafi, alrayad, ta1, 1420h.
59- nuzum wasitiat al'iimam 'ahmad bin taymiata, eabdialeaziz bin eudwan altamimi, ta: eali bin eabdialeaziz alshibla, majalat alhikmati, aleadad al'arbaewn.
60- alnihayat fi gharayb alhadith wal'athra, 'abu alsaeadat almubarak bin muhamad aljazari, ti: ealii alhalbi, dar abn aljuzi, aldamam, ta1, 1421hi.
61-   nuniat alqahtani, eabdalllh bin muhamad alqahtani al'andilsi, t: muhamad bin 'ahmad sayid, maktabat alsawadii, jidat, ta3, 1410hi