الأمانة وأثرها في أبواب الطهارة والصلاة

المؤلفون

1 أستاذ مشارک قسم الشريعة، الفقه، بجامعة الملک عبد العزيز، المملکة العربية السعودية

2 قسم الشريعة، کلية الشريعة والأنظمة، بجامعة الطائف، الطائف، المملکة العربية السعودية

المستخلص

يهدف هذا البحث بيان معنى الأمانة باعتبارها من أمهات الأخلاق وشموليتها لجانب العبادات.
وقد جاء البحث في تمهيد وفصلين:
التمهيد: وفيه تعريف الأمانة لغة واصطلاحًا.
الفصل الأول: تناولت فيه المسائل المتعلقة بالأمانة في باب الطهارة.
الفصل الثاني: وفيه تناولت مسائل الأمنة في باب الصلاة.
ومن أهم النتائج التي خَلَصت إليها: أنَّ الأمانة لا تقتصر حفظ وصيانة حقوق الغير، بل يتعدَّى ليشمل حقوق الله U فکل ما افترضه الله على العباد فهمم مؤتمنون على الإتيان به على الوجه الشرعي.
کما أنَّ اهتمام الشرع بالأمانة في الجانب التعبدي ظاهر من خلال تأثيرها على العديد من الأحکام الشرعية ويتضح ذلک فيما يلي:

کون الأمانة صفة يستحب توفرها فيمَن يتولى الأذان وتغسيل الميت.
ترتب الکثير من الأحکام على أمانة المکلف وذلک کادعائه للصلاة وادعاء المرأة الحيض والغسل من الجنابة، فيُوکل المکلف إلى أمانته، ويُأخذ بقوله.
اهتمام الشريعة الإسلامية بحفظ الأمانة يتجلى في التيسير على المکلفين في ترک اتيانهم ببعض الشروط کاستقبال القبلة وسقوط الجماعة، وکالعدول من الوضوء إلى التيمم إذا خافوا ضياع ما استؤمنوا عليه.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


•  aibn al'athira, almubarak bin muhamad aljazarii, alnihayat fi gharayb alhadith wal'athra, tahqiqu: tahir 'ahmad alzaawaa -mahmud muhamad altanahi, [ta.d], (birut: almaktabat aleilmiati, 1399h - 1979m)
•  'ahmad bin hanbal, 'ahmad bin muhamad bin hanbal alshiybani, musnad al'iimam 'ahmada, ta1, ([ma.d]: jameiat almuknaz al'iislamii- dar alminhaji, 1431h - 2010mi).
•  al'asfahani, alhusayn bin muhamad, almufradat fi ghurayb alqurani, tahqiqu: safwan eadnan aldaawudii, ta1, (dimashqa-birut: dar alqalami- aldaar alshaamiati, 1412hi).
•  albabirti, muhamad bin muhamad bin mahmud, aleinayat sharh alhidayati, [ta.du], ([ma.d]: dar alfikri, [ta.di]).
•  albukhari, muhamad bin 'iismaeil, sahih albukhari, ta1, (birut: dar tawq alnajati, 1422h).
•  albarikati, muhamad eamim al'iihsan, altaerifat alfiqhiatu, ta1, ([ma.di]: dar alkutub aleilmiati, 1424h - 2003mi).
•  albieli, muhamad bin 'abi alfatha, almutalie ealaa 'alfaz almuqanaea, tahqiqu: mahmud al'arnawuwt wayasin mahmud alkhatib, ta1, ([ma.di]: maktabat alsawadii liltawzie, 1423h - 2003mu).
•  albhuti, mansur bin yunus, kashaaf alqinae ean matn al'iiqnaei, [ta.di], ([mu.di]: dar alfikri-wealam alkutub, 1402h-1982mi).
•  albihaqi, 'ahmad bin alhusayn bin eulay, alsunan alkubraa, tahqiqu: muhamad eabd alqadir eataa, ta3, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1424 hi - 2003 mi).
•  altirmidhi, muhamad bin eisaa, jamie altirmidhii [ta.di], (birut: dar algharb al'iislami, 1996 - 1998mi).
•  aljasasi, 'ahmad bin eulay, 'ahkam alqurani, tahqiqu: muhamad sadiq alqamhawi, [ta.du], (birut: dar 'iihya' alturath alearabii, 1405 hu).
•  aljawhari, 'iismaeil bin hamadi, alsihah taj allughat wasihah alearabiati, tahqiqu: 'ahmad eabd alghafur eatar, ta4, (birut: dar aleilm lilmalayini, 1407 ha‍ - 1987 mi).
•  abin hajar alhitmi, 'ahmad bin muhamad bin eulay, tuhfat almuhtaj sharh alminhaji, [ta.di], ([mu.di]: dar 'iihya' alturath alearabii, [ta.di]).
•  abin hazma, ealiin bin 'ahmad al'andalsi, maratib al'iijmaei, [ta.di], (bayrut : dar alkutub aleilmiati, [ta.di]).
•  alhatabi, muhamad bin muhamad bin eabd alrahman, mawahib aljalil sharh mukhtasar khalil, ta3, ([m.d]: dar alfikri, 1412h-1992ma).
•  alhddady, 'abu bakr bin eulay, aljawharat alniyrat ealaa mukhtasar alqaduwri, ta1, ([m.di]: almatbaeat alkhayriati, 1322h).
•  alkharshi, muhamad bin eabd allahi, sharh mukhtasar khalil, [ta.d], ([ma.di]: dar alfikri, [ta.du]).
•  alkhatabi, hamd bin muhamad, ghurayb alhadithi, tahqiqu: eabd alkarim 'iibrahim algharbawi, khraj 'ahadithahu: eabd alqayuwm eabd rabi alnabi, [ta.di], (dimashqa: dar alfikri, 1402 hi - 1982 mi).
•  aldaariqatini, eali bin eumar bin 'ahmad, sunan aldaariqatani, haqaqah wadabt nasih waealaq ealayhi: shueayb alarnuuwta, hasan eabd almuneim shalabi, eabd allatif haraz allah, 'ahmad barhum, ta1, (birut: muasasat alrisalati, 1424h, 2004ma).
•  'abu dawud, sulayman bin al'asheath alssijistany, sunan 'abu dawuud, tahqiqu: muhamad muhyi aldiyn eabd alhamid, [ta.d], (sida: almaktabat aleasriati, [ta.di]).
•  aldisuqi, muhamad bn 'ahmad bn earfata, hashiat aldasuqii ealaa alsharh alkabiri, [ta.di], ([mu.di]: dar alfikri, [ta.du]).
•  aldhahby, muhamad bin 'ahmadu, tadhhib tahdhib alkamal fi 'asma' alrijal, tahqiqu: ghanim eabaas ghunim - wamajdi alsayid 'amin, ta1, ([ma.d]: alfaruq alhadithat liltibaeat walnashri, 1425 hi - 2004 mi).
•  aldhahby, muhamad bin 'ahmada, sayar 'aelam alnubala'i, tahqiqu: majmueat min almuhaqiqin bi'iishraf alshaykh shueayb al'arnawuwta, ta3, ([ma.d]: muasasat alrisalati, 1405 hi / 1985 mi).
•  alrajraji, eali bin saeid, manahij altahsil wanatayij litayif altaawil fi sharh almudawanat wahali mushkilatiha, aietanaa bihi: 'abu alfadl aldimyatii - 'ahmad bin eulay, ta1, ([ma.d]: dar aibn hazma, 1428 hi - 2007 mi).
•  alrahibani, mustafaa bin saedi, mutalib 'uwli alnahaa fi sharh ghayat almuntahaa, ta2, ([m.di]: almaktab al'iislamia, 1415h-1994ma).
•  alrssae, muhamad bin qasim al'ansari, sharah hudud abn earfata, ta1, ([ma.di]: almaktabat aleilmiati, 1350hi).
•  alrimli, shihab aldiyn 'ahmad bin hamzat, hashiat alramliu alkabir ealaa 'asnaa almatalibi, [ta.di], ([mu.di]: dar alkitaab al'iislamii, [ta.di]).
•  alirimli, muhamad bin shihab aldiyn, nihayat almuhtaj sharh alminhaji, [ta.di], ([ma.d]: dar alfikri, 1404h-1984ma).
•  alzarqani, eabd albaqi bin yusif, sharah alzzurqany ealaa mukhtasar khalil, dabtah wasahhih wakharaj ayatihi: eabd alsalam muhamad 'amin, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1422 hi - 2002 mi)
•  zkaria al'ansari, zakariaa bin muhamad bin 'ahmada, 'asnaa almutalib sharh rawd altaaliba, [ta.d], ([ma.d]: dar alkitaab al'iislamii, [ta.di]).
•  alzilei, euthman bin eulay, tabyin alhaqayiq sharh kanz aldaqayiqi, ta2, ([ma.da]: dar alkitaab al'iislamii, [ta.du].
•  alsarukhisi, muhamad bin 'ahmadu, almabsuta, [ta.d], (birut: dar almaerifati, 1414h-1993ma).
•  alsindi, muhamad bin eabd alhadi, hashiat alsandii ealaa sunan abn majah, [ta.d], (birut: dar aljili, [ta.du]).
•  alshirbini, muhamad bin 'ahmadu, mughniy almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaji, ta1, ([ma.di]: dar alkutub aleilmiati, 1415hi-1994ma).
•  alsharunblali, hasan bin eamar, hashiat alsharunblalii matbue mae darar al'ahkam sharh gharr al'ahkami, [ta.d], ([m.d]: dar 'iihya' alkutub alearabiati, [ta.di]).
•  alshukani, muhamad bin ealiin bin muhamadi, nil al'awtar, tahqiqu: eisam aldiyn alsababitii ta1, (masir: dar alhadithi, 1413h - 1993ma).
•  shikhi zadahu, eabd alrahman bin muhamadi, mujamae al'anhur fi sharh multaqaa al'abhari, [ta.d], ([m.d]: dar 'iihya' alturath alearabii, [ta.di]).
•  alsaawi, 'abu aleabaas 'ahmadu, hashiat alsaawi ealaa alsharh alsaghiri, [ta.di], ([mu.d]: dar almaearifi, [t.du].
•  aldaby, 'ahmad bin yahyaa, bughyat almultamis fi tarikh rijal 'ahl al'andilus, [ta.di], (alqahirata: dar alkatib alearabii, 1967 mi).
•  altabrani, sulayman bin 'ahmadu, almuejam alkabira, tahqiqu: hamdi bin eabd almajid alsalafi, [ta.di], (alqahirati: maktabat abn taymiati, [ta.di]).
•  abin eabidin, muhamad 'amin bin eumra, radu almuhtar ealaa aldiri almukhtar(hashiat abn eabdin), ta2, (birut: dar alfikri, 1412h-1992ma).
•  abin eabd albur, yusif bin eabd allh bin muhamad bin eabd albiri alqurtibiu, aliastieab fi maerifat al'ashabi, tahqiqu: eali muhamad albijawi, ta1, (birut: dar aljili, 1412h - 1992m)
•  aleadawi, ealii alsaeidii, hashiat aleadawii ealaa sharh alkharshi, [ta.di], ([m.d]: dar alfikri, [ta.du]).
•  aleadawi, ealii alsaeidi, hashiat aleadawii ealaa kifayat altaalib alrabaani, [ta.di], ([m.d]: dar alfikri, 1414h-1994mi).
•  aleizu bin eabd alsalami, eizu aldiyn eabd aleaziz bin eabd alsalami, qawaeid al'ahkam fi masalih al'anamu, [ta.di], (alqahirati: 'am alquraa, [ta.du])
•  aleasqalani, 'ahmad bin eali bin hajara, al'iisabat fi tamyiz alsahabati, tahqiqu: eadil 'ahmad eabd almawjud waeali muhamad mueawad, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati, 1415 hi).
•  aleasqalani, 'ahmad bin ealiin bin hajr, taqrib altahdhib, tahqiqu: muhamad eawaamatu, ta1, (surya: dar alrashid, 1406 - 1986).
•  aleasqalani, 'ahmad bin ealiin bin hajra, tahdhib altahdhib, ta1, (alhindi: matbaeat dayirat almaearif alnizamiati, 1326h).
•  aleasqalani, 'ahmad bin eulay, natayij al'afkar fi takhrij 'ahadith al'adhkari, tahqiqu: hamdi eabd almajid alsalafi, ta2, ([ma.d]: dar aibn kathir, 1429h-2008ma).
•  aleaskari, alhasan bin eabd allah, alfuruq allughawiati, tahqiq wataeliqu: muhamad 'iibrahim salim, [ta.di], (alqahirata: dar aleilm walthaqafat lilnashr waltawziei, [ta.du])
•  abin fars, 'ahmad bin faris alqazwini, muejam maqayis allughati, tahqiqu: eabd alsalam muhamad harun, [ta.d], (ma.da: dar alfikri, 1399h - 1979mu).
•  alfarahidi, alkhalil bin 'ahmadu, aleayni, tahqiqu: d mahdii almakhzumi, d 'iibrahim alsaamaraayiy, [ta.du], ([ma.di]: dar wamaktabat alhilal, [ta.du]).
•  alfiumi, 'ahmad bin muhamad bin eulay, almisbah almunir fi ghurayb alsharh alkabiri, [ta.d], (birut: almaktabat aleilmiati, [ta.di]).
•  abn qudamt, muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmadu, alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmadu, ta1, ( [ma.di]: dar alkutub aleilmiati, 1414 ha- 1994 mi).
•  abn qudamt, muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmadu, almaghniy, [ta.di], ([ma.di]: maktabat alqahirati, 1388h - 1968mi).
•  alqarafi, 'ahmad bin 'iidris, aldhakhiratu, ta1, ([ma.di]: dar alkutub aleilmiati, 1422hi- 2001mu).
•  alqurtubi, muhamad bin 'ahmad bin 'abi bakr, aljamie li'ahkam alqurani, tahqiqu: 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish, ta2, (alqahirata: dar alkutub almisriati, 1384h - 1964 mi).
•  alqunawi, qasim bin eabd allah, 'anis alfuqaha' fi taerifat al'alfaz almutadawalat bayn alfuqaha'i, tahqiqu: yahyaa hasan muradi, [ta.d], ([m.di]: dar alkutub aleilmiati, 2004m-1424hu)
•  alkasani, 'abu bakr maseud bin 'ahmadu, badayie alsanayie fi tartib alsharayiei, ta2, ([m.di]: dar alkutub aleilmiati, 1406h-1986ma).
•  alkufwi, 'ayuwb bin musaa, alkuliyaat muejam fi almustalahat walfuruq allughawiati, tahqiqu: eadnan darwish wamuhamad almasri, [ta.du], (birut: muasasat alrisalati, [ta.du]).
•  lajnat mukawanat min eidat eulama' wafuqaha' fi alkhilafat aleuthmaniati, majalat al'ahkam aleadliati, tahqiqu: najib hwawini, [ta.d], (kratshi: karkhanh tjart kutub, [ta.du]).
•  allakhmi, eali bin muhamad alrabei, altabasurat, dirasat watahqiqu: alduktur 'ahmad eabd alkarim najib, ta1, (qutir: wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamiati, 1432 hi - 2011 mi).
•  abn majahi, muhamad bn yazid alqazwini, sunan abn majah, ta1 ([ma.di]: dar alrisalat alealamiati, 1430hi - 2009mi).
•  almawardi, ealiun bin muhamad bin habib, alhawiu alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieayi, [ta.du], ([mu.di]: dar alfikr liltibaeat walnashr waltawzie, 1424 ha- 2003 mi).
•  abin almbrad, yusif bin hasan bin eabd alhadii, alduri alnaqiu fi sharh 'alfaz alkharqi, tahqiqu: ridwan mukhtar bn gharbiatin, ta1, (jdata: dar almujtamae lilnashr waltawzie, 1411 hi - 1991 mi).
•  almardawi, ealiin bin sulayman, al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhalafi, ta2, ([m.d]: dar 'iihya' alturath alearabii, [ta.du].
•  mislimi, muslim bin alhajaaj alniysaburi, sahih muslma, tahqiqu: muhamad fuaad eabd albaqi, [ta.d], (birut: dar 'iihya' alturath alearabii, [ta.di]).
•  abin muflihi, muhamad bin muflih almaqdisi, alfaruea, ta4, ([ma.d]: ealim alkutub, 1405h-1985mi).
•  abin muflihi, 'iibrahim bin muhamadi, almubdie fi sharh almuqanaei, ta1, (birut: dar alkutub aleilmiati,
1418 hi - 1997 mi).
•  abin almilaqan, eumar bin eulay, khulasat albadr almuniri, tahqiqu: hamdi bin eabd almajid alsalafi, [ta.di], (alriyad: maktabat alrishdi, [ta.du]).
•  abin almundhiri, muhamad bin 'iibrahim alniysaburi, al'iijmaei, tahqiq wadirasatu: du. fuad eabd almuneim 'ahmadu, [ta.d], ([ma.d]: dar almuslim lilnashr waltawzie, 1425 ha/ 2004 mi).
•  almundhiri, eabd aleazim bin eabd alqawii, altarghib waltarhib min alhadith alsharifi, dabt 'ahadithih waealaq ealayhi: mustafaa muhamad eimarat, ta3, (masr: maktabat mustafaa albabi alhalbi, 1388 hi - 1968 mi).
•  abin manzuri, muhamad bin makram bin eulay, lisan alearabi, ta3, (birut: dar sadir, 1414h).
•  milan khasru, muhamad bin farmuza, darar al'ahkam sharh gharr al'ahkama, [ta.da], ([ma.da]: dar 'iihya' alkutub alearabiati, [ta.du]).
•  almusili, aliakhtiar litaelil almukhtari, eabd allh bin mahmud, [ta.di], ([ma.di]: dar alkutub aleilmiati, [m.di].
•  abin nujym, zayn aldiyn bin 'iibrahim, albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiqi, ta2, ([ma.da]: dar alkitaab al'iislamii, [ta.di]).
•  alnifrawi, 'ahmad bin ghunim bin salimin, alfawakih aldawaniu ealaa risalat abn 'abi zayd alqayrawanii [ta.di], ([m.d]: dar alfikri, 1415h-1995m)
•  alnnwwi, yahyaa bin sharaf, al'adhkari, tahqiqu: eabd alqadir al'arnawuwta, [ta.d], (birut: dar alfikr liltibaeat walnashr waltawziei, 1414h-1994mi).
•  alnawawii, yahyaa bn sharaf, almajmue sharah almuhadhab [ta.da], (alsueudiati: maktabat al'iirshad-alsueudiati- wamaktabat almutayei, [ta.du]).
•  alnawawii, yahyaa bin sharaf, alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaji, ta2, (birut: dar 'iihya' alturath alearabii, 1392).
•  alhithimi, eali bin 'abi bakr, majmae alzawayid wamanbae alfawayidi, tahqiqu: husam aldiyn alqudsi, [ta.di], (alqahirati: maktabat alqudsi, 1414h-1994ma).